Құландағы жерсілкініс

Құландағы жерсілкініс – 2003 жылы 23 мамырында түнгі 1 сағат 12 минутта Тұрар Рысқұлов ауданының аумағында болған зілзала. Оның нәтижесінде 3 адам қаза болды, елді мекендердегі көптеген үйлер, ғимараттар, байланыс және коммуникация тораптары қирап, шаруашылыққа, әлеуметтік тұрмысқа зор зиян келді. Жерсілкініс күші 6,5 – 7 балды құрады. Эпицентрі Құлан, Қызылшаруа ауылдары және Луговая станция төңірегінде болды. Жерсілкініс дүмпуі батысында Ташкентке, шығысында Алматыға жетті (3,3 балл шамасында). Тұрар Рысқұлов ауданындағы зілзала біздің елдігіміз бен бірлігімізге үлкен сын болды. Мемлекетіміз бұл сыннан сүрінбей өтті. Республикамыз орасан зілзала зардаптарын ешбір мемлекеттің көмегіне сүйенбей-ақ еңсере білді. Мұның өзі Қазақстанның экономикасы өркендеп, қаржылық жағдайы жақсарып келе жатқанын көрсетті. Зардап шеккендерге көмек көрсетуге республика халқы бір кісідей қол созды. Соның нәтижесінде қысқа ғана мерзімде адам сенбестей таңқаларлық қыруар жұмыс атқарылды.

Кенеттен болған зілзаланың аудан аумағына келтірген зардабы орасан. Соның салдарынан ауданда 16 жалпы білім беретін мектеп, 12- емдеу мекемесі, 23-әкімдік ғимараты және 7502-үй зардап шекті. ҚР Үкіметінің 2003 жылғы 27 мамырдағы ғ 492 Қаулысымен Тұрар Рысқұлов ауданында төтенше жағдай жарияланды. Жер сілкінісі болған күннің ертесіне-ақ облыстық әкімдік және әр түрлі қызмет өкілдері зардап шеккендер ортасынан табылды. Үкімет зілзала зардаптарын жою мақсатында алғашқы кезекте 500 млн. теңге бөлді. Алғашқы күндерден онда республиканың түкпір-түкпірінен киіз үй, палатка жеткізіле бастады. ҚР Премьер министрінің өкімімен ҚР Премьер министрінің бірінші орынбасары А.С. Павловтың басшылығымен ведомстволық жұмыс тобы құрылды. Облыстық штаб құрылып, «Құрылыс жүргізу кәсіпорны дирекциясы» ұйымдастырылды. Жүргізілген тексеру нәтижесінде 2724-үй ысырылып тастауға, 4778 үй күрделі жөндеуден өткізуге жатқызылды. Үкіметтің тапсыруымен қалпына келтіру жұмыстарына республиканың барлық облыстары мен Астана және Алматы қалалары, ірі ұлттық компаниялар тартылды. Алғашқы күндері істі неден бастау керектігі дағдартқан кез де болды. Шұғыл да батыл шешімдер қабылдауға тура келді. Соның нәтижесінде құрылыс жүргізу және қалпына келтіру жұмыстары 10 маусымға дейін басталып кетті. Сол кезде «қыруар құрылыс материалдарын қайдан аламыз, құрылысшыларды қалай тамақтандырамыз?» деген сияқты проблемалардың басы көрінді. Қалпына келтіру жөніндегі штабтың жақсы жұмыс істеуі, олардың біліктілігі мен жауапкершілікті жете сезінуінің нәтижесінде оларды сәтті шешу мүмкіндігі табылды. 2003 жылдың 28 қарашасындағы мәлімет бойынша зілзала аумағында жаңадан 2563 тұрғын үй салынып, 4756-тұрғын үй күрделі жөндеуден өткізілді. Бұған қоса Тұрар Рысқұлов ауданының тұрғындары үшін Тараз қаласынан мекеме басшылары және кәсіпкерлердің демеушілігімен 161-пәтер сатып әперілді. Зардап шеккендерге облыс орталығында 3 үй соғылып, 132 пәтер пайдалануға берілді. Ауданда республика облыстары мен Астана және Алматы қалалары – 510, «Қазақстан теміржолы» ҰК ЖАҚ өз есебінен – 302, Тараз қаласы және облыс аудандары – 50, «Қазақатомпром» ҰК ЖАҚ – 17, КЕГОК ААҚ – 16 үй пайдалануға берді. Қалған үйлер «Құрылыс жүргізу кәсіпорны дирекциясы» мен ҚР Үкіметі резервіне, оның ішінде 446-ы облыс күшімен, ысырылып тасталған телімдерге Астана және Алматы қалалары мен әр түрлі мердігер ұйымдар күшімен 1203 үй салынды. Жалпы, барлығы: соғылған, сатып алынғаны және жөнделгені – 7480 пәтер (үйлер). Тұрғын үйлермен қатар жалпы білім беретін мектептердің құрылысы қызу жүргізілді. «Қазақстан темір жолы» ҰК ЖАҚ Луговой бекетінде 1200 орындық мектеп салды. «Қазмұнайгаз», «Қазтрансойл», ҰК ЖАҚ Қазақ аулында 250 орындық және Еңбекші аулында 500 орындық мектеп салып берді. «ҚазТрансГаз» ЖАҚ Құлан а-нда 2396 оқушы оқитын үш мектепті күрделі жөндеуден өткізді. Бұған қоса ҚР Үкіметі резервінен 8 мектеп күрделі жөндеуден өткізілді. Жалпы зілзала аумағында құрылыс, жөндеу, қалпына келтіру жұмыстарына 15 млрд. теңге жұмсалды. Барлық облыстар мен қалалар белгіленген міндет үдесінен көріне білді. Үкімет тапсырмасын орындауда Ақмола, Қарағанды, Алматы, Атырау, Батыс Қазақстан облыстары мен Алматы қаласынан жоғары ұйымшылдықтың үлгісін көрсетті. Үлкен үрей құлағында жүрген аудан тұрғындары қысқа ғана мерзімде осындай үйлер мен мектептер салынатынына мүлдем сенген жоқ. Әйтсе де көп ұзамай жан-жақтан материалдық көмектің ағылуы, құрылыс және қалпына келтіру жұмыстарының жылдам басталуы – көпшілік көңіліндегі күдікті сейілтті. Облыс әкімі С.Үмбетов Үкіметтің алдына айқын да нақты мәселе қоя білді. Құрылыс алаңдарында 22–24 мың адамға дейін жұмыс істеді. Оларды азық-түлікпен қамтамасыз ету оңайға соққан жоқ. Әйтсе де бұл бағытта да іркіліске жол берілген жоқ. Құрылысты жылдам бастау үшін жобалау-сметалық жұмыстарды небәрі 2–3 аптада әзірлеп біту керек болды. Құрылыс салуға қажетті жер таңдалған соң іргетас жобасы дайын болысымен құрылыс компаниялары іске шұғыл кірісіп кетті. Зілзала аумағында құрылыс және қалпына келтіру жұмыстарымен 241 құрылыс ұйымы айналысты. Зілзала зардаптарын жою жөніндегі қайырымдылық қорына 624 млн. теңге түскен, оның 272 млн. теңгесі 138 жаңадан салынған үйге жұмсалды.