Құла түз

Құла түз. Тіркестегі екінші сөз — «түз» жеке тұрып та қолданыла беретіндігін әрі «дала» сөзінің синонимі екендігін кез келген адам біледі. Оның төркінін іздестіру қажет те бола бермес. Әрине, «құланың» жеке тұрып та, басқа сөзбен тіркесіп те қолданылуы сирек демейміз. Оның да «құба» сияқты синонимі бар. Дегенмен оның түркі тіліндегі «құла» сөзінен (құла жорға, құла кер т. б.), мағына жағынан ерекшелігі бар деп шамалап, түпкі төркінін іздестіруді жөн көрдік. Түсіндірме сөздіктегі мағынасы — елсіз, иен дала. «Бұлар жүр даурығып осы сөзге, Құдайдың құба жоны, қула түзде» (М. Ж. Көпеев, Тірлікте.). Дәл осы тіркестегі «құла» сөзінің теркінін араб тілінен деп жорамалдаймыз. Онда кулу— 1. бос (кеңістік); 2. бос орын. Осы дерек бойынша, «құла түз»— «бос дала» мағынасында түсіндірілмек. Кейде «құлазыған дала» деп те айтамыз. Бұл да «бос қалған дала» дегенді аңғартады. «Құла», «хул» тұлғалары түркі, моңғол тобына жататын тілдерде де бар. Бірақ бұлар көбіне жылқының түсін білдіретін мағынада жұмсалады. Ал «құба жон» тіркесіндегі «құба» сөзі түркі тілдерінің өзіне тән. Қазақ тілін былай қойғанда, кува, хуба тұлғаларында ойрат, хакас тілдерінде бірде «жалаңаш» (дала), кейде «сұрғылт» (дала) мағыналарында кездеседі.