Үйеңкі

Үйеңкі (лат. Ácer) — әдемі жапырақты бұталы немесе ағаш тектес өсімдік.

Үйеңкі
Қантты үйеңкі
Ғылыми топтастыруы
Дүниесі: Өсімдіктер Бөлімі: Гүлді өсімдіктер Табы: Қос жарнақтылар (unranked) Core eudicots Сабы: Sapindales Тұқымдасы: Sapindaceae Кіші тұқымдасы: Hippocastanoideae Тегі: Acer Карл Линней
түрлері
128 түрі белгілі

Ерте көктемде гүлдейді. Канада, Америка, Еуропа, солтүстік Африка, Азия аймақтарында таралған. Қазақстанда негізінен “Татар үйеңкісі” деп аталатын түрі көбірек өседі. Үйеңкінің жалпы 150-ге жуық түрі бар. Биіктігі 20-55 метр аралығында болады. Жапырақтарының пішіні әр түрлі: шеті тілімденген саусақ салалы, жиегі иректелген және шілтерлі болып келеді. Түстері түрлеріне қарай жасыл, сары және қызыл болады. Үйеңкіні әдемі жапырақтары үшін көгалдандыруда кеңінен қолданады. Жазда жасыл қанатты жемістерін береді. Күзде қанаттары қоңырқай тартқанда, жемісі пісіп жетіледі.

Ағаш туралы

Үйеңкі (Acer) — өзі аттас тұқымдасқа жататын жапырақ тастайтын ағаш не бұта. Солтүстік жарты шардың қоңыржай, субтропиктік және тропиктік жылы аймақтарына тараған 150-ден аса түрі белгілі. Қазақстанда таулы жерлерде, өзен бойларында, сай-салаларда, орманды жерлер мен бұталар арасында жабайы өсетін 2 түрі: қара үйеңкі (А. tatarіcum) және Семенов үйеңкісі (А. semenovіі) бар. Бұдан басқа 5 түрі (дала үйеңкісі, жалғаншар үйеңкісі, өзендік үйеңкі, шағанжапырақ үйеңкі, шынартүс үйеңкі) қолдан өсіріледі. Биіктігі 5 — 40 м, қабығы жылтыр, сұр не сұрғылт тартқан. Жапырағы қарама-қарсы орналасқан, оның жиегі бүтін, кейде ойық, жыл сайын түседі. Сарғыш, жасыл түсті гүлдері ұсақ, 4 — 5 мүшелі, қос не дара жынысты, қалқанша не шашақ тәрізді гүлшоғырына топталған. Жәндіктермен немесе желмен тозаңданады. Сәуір — маусым айларында гүлдеп, тамыз — қазанда жеміс береді. Жемісі — қосқанатты, екі тұқымшасы болады. Тұқымынан, сұлама бұтағынан, шыбығынан, ал қолдан өсіргенде бөліну арқылы не қалемшесінен көбейеді. 150 — 200 жылдай жасайды. Үйеңкі ағашы бағалы үй жиһаздарын, музыка аспаптарын жасауға пайдаланылады. Күзде жапырақтары алуан түсті болғандықтан саябақтарда, көше бойларында әсемдік үшін өсіріледі. Солтүстік Америкада өсетін қантты үйеңкінің (А. saccharum) жапырақ шырынында 2 — 5 % қант болады, шірнелі өсімдік, үйеңкі жапырағы Канаданың ұлттық символы болып саналады.

Қолданылуы

Канада елінің туында қант үйеңкісінің жапырағының суреті салынған. Америкада әлі қант құрағы туралы білмеген кезде, қант үйеңкісі қант алудың негізгі көзі болған. Оның тәтті шырынынан үйеңкі шәрбәтін, сірне және үйеңкі сырасын алған.

Күтімі

Күн көзінде немесе ала көлеңкеде де өсе береді. Суыққа төзімді, алайда кейбір сұрыптарын жел өтінен қорғаған жөн. Ылғалдылықты жақсы көретіндіктен жиі суғарып тұруды қажет етеді, мүмкіндік болса су маңына еккеніңіз абзал.

Көбейтілуі

Тұқымы және қалемшелеу арқылы көбейтіледі.

Сілтемелер

• Семейство кленовых в Китае Мұрағатталған 25 қыркүйектің 2006 жылы. (ағыл.)
• Классификация клёнов (ағыл.)
• UVSC Гербарий — Клёны Мұрағатталған 29 қыркүйектің 2006 жылы.
• Сравнение американских видов Мұрағатталған 13 қарашаның 2006 жылы. на сайте bioimages.vanderbilt.edu
• Клен / Клен пальчатый (қолжетпейтін сілтеме)
• Гүлстан сайты Мұрағатталған 20 ақпанның 2012 жылы.