Үйрету әлеуметтану

Үйрету дегеніміз - үйретудің идеологиясы мен бағдарламасын, сондай-ақ шынайы білім беру мен үйретуте басылык жасаудың тұлға мен мәдениетті әлеуметтік тұрғыдан калыптастырудың педагогикалык әдістерін анғартатын философиялық, сондай-ақ әлеуметтанушылық ұғым. Прақтикада Үйрету әлеуметтану негізінен меқтепте оқытумен, әсіресе өнеркәсіпті елдердің осы заманғы қоғамын жаппай оқыту жүйесімен, соның ішінде жоғары, арнаулы орта білім беру, ересек адамдарды оқыту жүйесімен байланыстырылады. Педагогикалык білім беруді Ұйымдастыру және педагогика Бұл істің бәсекелес тәрт іргелі принципін даярлады, олар — элиталық яки платондық окьгту; ашық яки энциклопедиялық білім беру; кәсіптік үйрету және азаматтық білім беру (мүның мысалы: марксистік мемлекеттік социализм тұсындағыдай демократиялық және политехникалык меқтептер жүйесіне арналған прагматикалық оқытудың америкалық жүйесі). Әлеуметтанушынар педагогиканың осынау іргелі принциптерінің қайсысына ерекше ден қойылатынын нақты қоғамдардың өкімет құрылымы мен кажеттері айқындайды деген мәселеде пікірталасын әлі доғарған жоқ.
Үйрету әлеуметтануның жүйелік сипатын Э.Дюрктеймнің табиғи ынтымақ негізі ретінде адамгершілік беруді түбегейлі зерттеуі мен М.Вебердің Қытайдың білімді адамдарын саяси бақылау аппараты ретінде талдауынан бастап аңғаруға болады. Бірақ Бұл тақырыптың Екінші жиһан соғысынан кейінгі негізгі дамуы Америкада технологиялық функционализм, Еуропада мүмкіндіктердің эгалитарлық реформасы және экономикада адам — капитал теориясы ұғымдарымен байланысты өрбіді. Осының бірі меқтепте алынған білім көлемінің және индивидуум мен қоғамның экономикалық прогресі арасындағы байланыстың кездейсоқ екендігін қуаттап берді. Бұл ұғымдар, сондай-ақ индустрияландыру кезінде техникалық жағынан жақсы даярланған жұмыс күшіне қажеттілік стратификациялаудың таптық және басқа бөлінетін жүйелерін бірте-бірте бүлдіреді, сөйтіп қызметкерді біліміне карай күжаттар, дипломдар және т.т. бойынша іріктеу әлеуметтік белсенділікке жөрдемдеседі деген мағынаны білдіреді. Алайда, өртұрлі қоғам типтеріндегі статистикалык және практикалық зерттеулер қоғамның туындайтын топтары мен прогресс арасында орнықты байланыс болатынын көрсетті, сондай-ақ мектепте алынған білім көлеміне әлеуметтік белсенділіқтің шектеулі бөлігі ғана тәуелді екендігін қуаттады.
Осының нәтижесінде таптық немесе этностық табындық салдарынан қолайсыз жағдайға тап болған адамдар топтарының алғырлығы секілді детерминанттар төңірегінде пікірталастар өрбіді. Әлеуметтанушынық зерттеулер таным кабілетінің толып жатқан материалдық мөдени факторлары мен тегіндегі интеллеқтуалдық дамуды бәсендететін фақторларын анықтады. Енді бір зерттеу мектепте білім беру үлтілері таптық стратификацияға, сондай-ақ нәсілдік және жылыстық кемсітушілікке шүбә келтіру орнына, оларды куаттап берді.
Мектепте алған білім сөзсіз пайда беретіні 1960 жылдардың аяғынан осы кезге дейін орын алып отырған функционализм принципінің күйреуі тұсында бүрынғыңан да байыпты сынға ұшырады. Неомарксистер мектептегі білім беру жай ғана бүйда үзбейтін Жұмыс күшін даярлауға жөрдемдеседі, мүның өзі сақайған капитализмдегі таптық катынастар үшін елеулі нөрсе деген пікір білдірді. Меқтепте білім беру жүйесінің кзрсыластары жиһанның кедейлері үшін мектептер кәсіпкер окытушыларға жай ғана институциялық тәуелділік туғызады деп мәлімдеді. Атап айтқанда, меқтепте үйретудің қарсыластары "Үшінші дүние" елдері үшін адам — капитал типі бойынша дамуды ынталандыру бағдарламаларын іске асыру нөтижесінде алынатын әсердің өнімділікті кемітетіндігін көрсететін ғылыми әдебиет саны үлғайып келе жатқанына сілтеме жасайды.