Ұсталық штампылау өндірісі

Ұсталық штампылау өндірісі — машина жасау өндірісінің саласы. Өңделетін металдың агрегаттық күйіне байланысты штампылау процесі металды ыстық күйінде және суық күйінде штампылау болып бөлінеді. Сондай-ақ металды қыздырып штампылау кеңінен қолданылады. Ұсталық штампылау өндірісінде қыздырылған дайындамаларды арнаулы штамптарда өңдеу арқылы штампталған соғылмалар алынады. Штамп — екі бөліктен тұратын белгілі арналары, қуыстары тетікке ұқсас металл қалып. Ондай қалыптар сапасы өте жоғары болат маркаларынан жасалып, соққыға, үйкеліске, ыстыққа шыдамды келеді. Штамптың төменгі бөлігі тоқпақтың шаботына орнатылады, ал екінші жартысында алдын ала жасалған бір немесе екі тесік арқылы төменгі бөлігінің үстіңгі бетіндегі саусақ тектес бағыттаушыға киістірілгеннен кейін жаншу процесінің бас кезінде қалып бөліктері қиыстырыла бастайды. Штамп жартыларының арасындағы қуыстарға металл жайылып, оны толтырады. Сыртқы күш әсерінен қатты жаншылғаннан соң соғу күші тоқтатылады. Материал көлемі штамптың ішкі кеңістігінің көлемінен кем болса, дайындаманың немесе тетіктің толық кескіні жасалмай, жарамсыз өнімге айналады. Ұсталық штампылау өндірісінде болат және түсті металл қорытпаларын ғана өңдеуге болады. Өйткені шойын сияқты морт материалдар өңдеу барысында сыртқы күштер әсерінен бөлшектеніп кетеді. Соғу арқылы өңдеу үшін дайындаманың соғылғыштық қабілетін арттыру мақсатында оларды арнайы пеште қыздырады. Ұсталық штампылау тоқпақтары құрама бөліктерінің массасы 630—25000 кг, оның бу-ауалы түрі кеңінен қолданылады. Бу-ауалы штампылау тоқпағының тұғыры және төсі жалпы іргетасқа орналасады. Тұғырдың тағандары төспен бұрандама және серіппе арқылы жалғанады. Штамптың жоғарғы бөлігінде бекітілген аспалы балға, саңылауды реттейтін құрылғысы бар таған бағыттаушылары арқылы қозғалады. Штампылау тоқпақтары басқышты-автоматтандырылған түрінде жұмыс істейді. Егер басқыш басылмаса, онда аспалы балға штамп бөліктерінің аралығында 200—300 мм саңылау қалдырып, қайта үдемелі қозғалыс жасайды. Басқышты басқанда аспалы балғаның қайта-қайта бұлғауы артып, штамптың үстіңгі бөлігі дайындаманы қысады. Машиналарда соғылмалы штампылау әдетте 3—5 соққанда дайын болады. Соңғы соғылғанда штамптың екі бөлігі қапталады. Құламалы бөліктерінің салмағы 1000 кг болғанда жасалатын соғылманың орташа массасы 0,5—2 кг, ал 10000 кг болғанда 40—100 кг.

Сілтемелер

"Қазақ Энциклопедиясы", 9 том