Өзгеге, көңлім, тоярсың...

«Өзгеге, көңлім, тоярсың...» - Абайдың 1890 ж. жазған өлеңі. Әрқайсысы 4 тармақты 9 шумақтан тұрады. Ақынның өлең сөздің, поэзияның зор қоғамдық мәнін ашып көрсететін шығармаларының бірі. Ақындық өнердің, өлең жырлардың, ән мен күйдің халық өмірінде алатын орнын Абай өте жоғары бағалады. Поэзиялық шығармадан, өлең-жырдан, әннен халықтың арман- тілек, қуаныш-қайғысы айқын көрініс беретініне айрықша мән береді. Сондықтан ақындарға, өлеңді, әнді айтушыларға биік талап қояды. Өлеңнен Абайдың поэзиялық шығарма нағыз әмірлік қажеттіктен туатын, үлкен мақсатқа жұмсалатын сөз деп қарайтыны анық байқалады. Ол өлеңді өлең ететін айтпауға болмайтын, қанша айтса да тоймайтын қасиеті, адамды қайғы- мұңнан, дертінен айықтыратын қуаты деп есептейді. «Оны айтқанда толғанып, Іштегі дертті жоярсың...» - дейді. Абай өзінің өлеңін көзден жас ағып отырып айтылатын, жүректі жарып шығатын зарлы сөз деп сипаттайтыны назар аударады. Ақын өзінің тебіреніп, іштегі сырын ақтара айтқан сөзін тыңдаушылар бар ықыласымен, бар санасымен қабылдар деп аңсайды. Олар айтылған сөздің мән- мағынасын, ой-пікір тереңдігін толық түсініп, көркемдік қуаттылығын терең сезінсе екен дейді.

«Қара басқан, қаңғыған
Қас надан нені ұға алсын?
Көкірегіңде оты бар
Құлағын ойлы ер салсын...
Не пайда бар - мың надан
Сыртын естіп таңдансын.
 Онан дағы бір есті
Ішкі сырын аңғарсын...»

Бұл сөздерден ақынның осы өлеңінің соңғы жағын тыңдаушыларға өкпе-наз айтқандай болып, сөзді құр құлақпен қармамай, жүрегіңмен тыңда деп ақыл беруін зор үміт екені байқалады. Тағы бір көңіл аударарлық жай - Абай өлең туралы айтқанда жазып шығарылып, оқып айтылатын өлең мен әнге салып айтылатын өлеңнің арасына шек қоймайды.

«Әуелесін, калқысын,
От жалын боп шалқысын.
Жылай-жырлай келгеңде,
Арттағыға сөз калсын. ...
Қабыл көрсе сөзімді,
Кім таныса, сол алсын...» -

дегенінен біз Абайдың «өлең» деген сөздің қазақ тілінде қалыптасқан мағынасы кең екенін ескеріп, оқылатын өлең және әндетіп айтатын өлең деп екі мағынада бірдей қолданғанын көреміз.