Өлі тілдер
Өлі тілдер — қолданудан шыққан, жазба ескерткіштер мен жазбалардан ғана белгілі тілдер. Тілдердін жойылуы әсіресе байыргы жергілікті тұрғындары зорлықпен арнайы жеке аудандарға қоныстандырылған елдерде (АҚШ, Австралия) болады. Мұндай елдерде жергілікті тұрғындар қоғам өміріне араласу үшін сол елдін негізгі тіліне (ағылшынға) көшу тиіс. Бұл процестін жеделдеуіне жергілікті тұрғындардың ана тілін интернаттар мен колледждерде, орта және жоғары оку орындарында пайдаланылбауы ерекше эсер етеді. Солтүстік Америка мен Солтүстік Еуразиянын, Австралиянын және оған таяу жаткан аралдардың тілдері өлі тілдерге айналған немесе айналу үстінде. Ол тілдер жайында негізінен олар жойылмас бұрын жазылған енбектерден (жазбалардан) ғана білуге болады.[1]
Тілдін жойылар алдындағы сонғы кезеңін жасы жеткен адамдар ғана сақтайды, кейін солардын езімен бірге тіл өледі. Мектеп жасына дейінгі балаларда өз тілінде оқымағаннан кейін ана тілін жоғалтады. 20-ғасырдың 2-жартысында негізгі тілдегі бұқаралық ақпарат құралдарының кен тарауы аз халықтар тілінін жойылуын тездетті. Ерте замандарда тілдердін жойылуынын басты себебі халықтарды қырып жою арқылы құрылған ұлы империялармен (Көне Персия, Эллин, Араб т.б.) байланысты болды.
Өлі тілдердін қолданудан қалғаннан кейін мындаған жыл бойы сақталуы әдетте дінмен байланысты. Мысалы, Құдайға құлшылық ету үшін қолданылған Египет христиандарынын копт тілі, католик шіркеулеріндегі латын тілі, монгол ламаистерінін классикалық тибет тілі, көнеүнділік әдеби санскрит тілі және т.б.
Өлі тілдерді қайта жанғыртып, қалпына келтірудін мәні зор. Салыстырмалы-тарихи әдіс арқылы баска тіл құрамында сақталып қалган Өлі тілдер элементтерін зерттеу арқылы оларды қайта жанғыртуға болады.[2]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ Қазақ тілі. Энциклопедия. Алматы: Қазақстан Республикасы Білім, мәдениет және денсаулық сақтау министрлігі, Қазақстан даму институты, 1998 жыл, 509 бет. ISBN 5-7667-2616-3
- ↑ Тіл білімі терминдерінің түсіндірме сөздігі — Алматы. «Сөздік-Словарь», 2005. ISBN 9965-409-88-9