Өлі түбір

Өлі түбір – жасалу жолдары беймәлім, мағынасы ұмытылған түбірлер. Өлі түбір тіл заңдылықтары негізінде пайда болып, ішкі және сыртқы факторлардың әсерінен лексикалық мағынасын жоғалтқан, белгілі бір идеома, фраземалардың құрамында ғана сақталып қалған. Бұрын өлі түбір семантикалық мағыналары бар дербес сөздер болғанымен, қазір жеке-дара қолданылу қабілетін жоғалтқан, қосымшамен бірге қолданғанда ғана белгілі бір мағынаға ие болады. Мысалы, жал түбірінің дербес мағынасы көмескі, ол жалаң, жалғыз, жалқы, жал-жал сөздерінің құрамында кездеседі. Өлі түбір тұрақты сөз тіркестерінде де сақталған. Мысалы, нарттай қызыл, еңгезердей зор тіркестеріндегі нарт, еңгезер сөздері. Мұндай сөздердің мағыналары тек этимол. зерттеулер негізінде ғана анықталады. Қазақ тіліндегі оя (оят, оян) түбірі де дербес қолданылмайды, көне түркі деректері бастапқы түбір ойа екенін көрсетеді. Өлі түбір құрамында кездесетін дыбыстық өзгерістер фонетикалық заңдылықтарға сәйкес, олардың сіңісуі, жылысуы, дифференциялануы нәтижесінде болады. Мұндай түбірлерді І.Жұбанов, І.Кеңесбаев, А.Ысқақов, А.Аманжолов, Ғ.Айдаров, А.Ибатов, М.Томанов, т.б. зерттеді.