Уикипедия

Lockheed C-130 Hercules

Локхид C-130 Геркулес (ағылш. Lockheed C-130 Hercules) — орта және үлкен қашықтықтағы америкалық әскери-көліктік ұшақ. АҚШ, НАТО елдері және басқа да бірқатар елдердің негізгі әскери-көліктік ұшағы. 2014 жылы әлемдегі ең көп таралған әскери-көліктік ұшақ болып табылады[2].

C-130 Hercules
Түрі

әскери-көліктік

Өндірушісі

АҚШ Lockheed Corporation
АҚШ Lockheed Martin Corporation

Алғашқы ұшуы

23 тамыз, 1954 жыл

Қолданысқа енгізілуі

1956 жыл

Негізгі эксплуатанттары

Алжир, Ангола, Аргентина, Аустралия, Аустрия, Бангладеш, Бельгия, Боливия, Ботсвана, Бразилия

Өндіріс жылдары

1955 жылдан бастап

Өндірілген бірліктері

2300-ден көп (2009 жылға)

Бірлігінің құны

$30,1 млн (C-130H, 1998), $66.5 млн (C-130J)[1]

Нұсқалары

Lockheed AC-130, Lockheed EC-130V

C-130 Hercules Ортаққорда

Тарихы өңдеу

 
Канада Қарулы Күштерінің Гринвуд (Жаңа Шотландия) базасынан С-130
 
Сору парашютінің көмегімен шекті-кіші биіктіктен С-130 Шериданын M551 шығаруы (LAPES десанттау жүйесі)

Ұшақты жобалауы АҚШ ӘӘК тапсырысы бойынша басталды, ол ескірген тасымалдаушыларға C-119 Flying Boxcar, C-47 Skytrain, және C-46 Commando алмастыруды іздеген. АҚШ ӘӘК қолбасшылығының пікірінше, Корей соғысы тәжірибесінде тұжырымдалған жаңа машина жауынгерлік іс-қимылдарды жүргізудің өзгерген шарттарына жауап беруі тиіс болатын. Тапсырыс берушілер жобаға мынадай талаптар қойды: ұшақ 92 жолаушыны немесе толық жарақтармен және қарумен 72 сарбазды немесе қарумен 64 парашютші а қарумен, жарақтармен және парашютпен сыйдыруы тиіс. 1100 ұшу қашықтығы теңіз милі және бір қозғалтқыштың істен шығуы кезінде ұшуды жалғастыру мүмкіндігі талап етілді. Жеке талаппен дайындалмаған далалық әуе айлақтардан ұшып шығу мүмкіндігі болды.

C-130-тің бірінші ұшуы 23 шілде 1954 жылы жасалынған — Бербанк, Калифорния, өскемен технологиялық жабдықтар «Эдвардс». Ұшу 61 минутқа созылды. Осыдан кейін «Локхид» фирмасы ұшақтың сериялы өндіріс тапсырысына ие болды.

С-130 түрлі модификациялары Вьетнам соғысынан бастап (Ливиядағы Каддафи күштерінің бомбалауынан басқа) АҚШтың қатысуымен барлық соғыстар мен әскери қақтығыстарда қолданылған.

1984 жылы НТТВ бағдарламасы бойынша эксперименталды ұшақ алғашқы ұшуын жасады. Бұдан әрі, осы бағдарлама бойынша атқарымдар негізінде қазіргі уақытта өндірілетін және пайдаланылатын терең жаңғыртылған С-130J «Супер Геркулес» (немесе «Геркулес-2») көліктік c-130J құрылды. 2000 жылы Boeing компаниясы борттық электронды жабдықтарды ауыстыруға және С-130 ескі модификациялар ресурсын ұзарту бойынша жұмыстарға 198-ге жуық машина («АМР» бағдарламасы) тапсырыс алды. 2010 жылға қарай АҚШ Қорғаныс министрлігінде өңдеу жиынтығының сметасы бекітілді, жұмыс құны 14 млн долларға, жалпы шығындар 1,4 млрд долларға бағаланады. Азаматтық тапсырыс берушілер үшін «Локхид L-100» индексіндегі ұшақтың демилитаризацияланған нұсқасы жасалды.

«Геркулестер» — 65 елде пайдаланылатын орташа жүк көтергіштігі ең көп таралған көлік ұшақтары — «Локхид» фирмасымен 50 жылдан астам уақыт салынуда. Осы уақыт ішінде (2009 жылғы жағдай бойынша) 2300-ден астам С-130 әскери-көлік және әртүрлі модификациядағы азаматтық L-100 шығарылды, оның ішінде АҚШ үшін шамамен 1170. Өзінің жақын аналогтарынан айырмашылығы - Ан-12 және «Трансаль» С. 160, «Геркулес» сериялық салынып жатыр және әлемдік нарықта тұрақты сұранысқа ие.[3].

Конструкциясы өңдеу

 
C-130-дың жүк кабинасы

Ұшақ көлік ұшақтары үшін классикалық схема бойынша салынған — жоғары жоспарлы, төрт турбовинттік қозғалтқыштармен, жоғары орналасқан артқы қанатшасымен. Фюзеляж артқы бөлігінде үлкен тиеу люгі қима жоспарында дөңгелек.

Шассиі үш тіректі, алдыңғы тірегімен: доңғалақтардың алдыңғы жұпына, негізгі тіреулерде да екі доңғалақтан, бірақ жұптасып емес, тандемді.

Десант - көлік нұсқасында ұшақ экипажы екі ұшқыштан, штурманнан, борттық техника мен тиеу және десантациялау техникасынан тұрды. Бұдан әрі экипаж құрамы нақты модификацияға байланысты, 2-3 (C-130J) бастап 13 (AC-130U) дейін.

Күштік қондырғы өңдеу

 
Қозғалтқыштар мен бұрандалар

Ұшақ үшін арнайы жаңа турбовинттік қозғалтқышы Allison T56, сериялы өндірісі 1954 жылы басталды. Т-56 өндіріс уақытында бірнеше ондаған модификациялардан өтті. С-130-дан басқа, бірқатар ұшақтар мен тікұшақтарға, сондай-ақ АҚШ ӘТК жауынгерлік кемелеріне «501K» индексіндегі автономды энергия торабы ретінде орнатылды. Коммерциялық әуе кемелеріне арналған қозғалтқыштың азаматтық нұсқасы «501-D» деп аталады. С-130 жаңа модификацияларында Rolls-Royce AE 2100 қозғалтқыштары орнатылады.

Ұшақ ұзақ уақыт бойы шығарылады және тек жалпы компонентті сақтай отырып, бір-бірімен айтарлықтай ерекшеленетін түрлі модификациялар массасы бар. Атап айтқанда, шасси, отын жүйесі пысықталды, оның ішінде ауада жанармай құю жүйесі орнатылды. Электрондық жабдықтар бірнеше рет өзгерді, неғұрлым жетілдірілген қозғалтқыштар орнатылды. Ұшақтың бірнеше мамандандырылған модификациялары шығарылды, көліктен басқа — іздестіру-құтқару, май құюшылар, ретрансляторлар, барлаушылар, кедергілер қоюлары, атыс қолдауы, зымырандар телеметриясының ұшағы және т.б.

 
C-130J екінші пилотының ӘӘИы (оңжағында)

Қару-жарақта тұрған C-130J көлік нұсқасының ең жетілдірілген модификациясы алты жақты әуе бұрандалары бар жаңа күш қондырғыларын, толық жаңартылған электрондық жабдықты алды,соның ішінде спутниктік навигация жүйесі орнатылды. Ұшақты басқару үшін енді екі пилот жеткілікті, кабинада көпфункционалды ҚЖБЖ-дисплейлер және алдыңғы шыныда индикация жүйесі орнатылған. Базадан тыс әуеайлақта ұшаққа техникалық қызмет көрсетуді оңайлату бойынша кешенді жұмыстар жүргізілді, бұл экипаж құрамынан техниканы алып тастауға мүмкіндік берді, атап айтқанда, әуеайлақтық қызмет көрсету құралдарынсыз шасси дөңгелектерін ауыстыруға болады. Десант-көлік және тиеу жабдықтары модификацияланған.

Базалық нұсқадан айырмашылығы, C-130J ұшақты басқарудың дистанциялық жүйесі толық құрастырылды ЭСБЖ, рульдік беттер біршама жетілдірілді, қанатшасы өзгертілді, екі жақты жабулар және спойлерлер қолданылған.

Модификациялары өңдеу

  • С-130А — Lockheed Model 82 прототипі негізіндегі бірінші модификация.
  • AС-130А — Gunship II класты ЈС-130А базасындағы соққы ұшағы 4 7,62-мм алты оқпанды MXU-5470 Minigun пулеметтері және 4 20-мм алты оқпанды M61A1 Vulcan пушкалары. РЛС F-15A-1 NASAAR базасындағы қаруды басқару жүйесімен.
     
    Lockheed AC-130H. Жылу ұстағыштарды ату.
  • AС-130А Plain Jane — РЛС APQ-136, AWG-13 қару басқару жүйесі бар соққы ұшағы.
  • AС-130А Surprise Package — РЛС APN-59N, APQ-133 және AVQ-17, ASD-5 Black Crow көлігін іздеу жүйесімен, теледидардық, лазерлік және ИҚ бағыттау жүйелерімен. Қару-жарақ-2 40-мм Bofors зеңбірек.
  • AС-130А Pave Pronto — SUU-42A/A шағылыстырғыштарының РЭК ALQ-87 және 2 ПУ жүйесі бар соққы ұшағы.
  • АС-130E Pave Aegis — 1971 жылы салынған соққы ұшағы екі 7,62-мм Minigun пулеметтері, екі 20-мм зеңбірек М61А1 және екі 40-мм зеңбірек Bofors немесе 105-мм қалдықсыз гаубицамен.
  • АС-130E Pave Spectre I — РЛС APN-59N және AVQ-17, ASQ-5 Black Crow және APQ-150 көлігін іздеу жүйесімен, теледидар, лазерлік және ИК бағыттау жүйелерімен, APQ-18 қашықтығын анықтау жүйесімен және РЭБ ALQ-87 жүйесімен айдауылдарды жоюға арналған соққы ұшағы.
  • С-130А-II — электрондық барлау жүргізу үшін модификацияланған С-130А ұшақтарын белгілеу..
  • DC-130A (ерте GC-130A) — ұшқышсыз іске қосу үшін қайта жабдықталған C-130А ұшағын белгілеу.
  • JC-130A — зымырандарды бақылау үшін модификацияланған С-130А ұшақтарын белгілеу.
  • NS-130A — арнайы сынақтар үшін пайдаланылатын С-130А ұшақтарының белгіленуі.
  • RC-130A — фотобарлау мақсаттары үшін жабдықталған С-130А ұшағын белгілеу.
  • ТС-130А — С-130А оқу-жаттығу ұшағының белгіленуі.
  • С-130В — отынның ұлғайтылған көлемі мен ұшу салмағы бар екінші сериялық нұсқа.
  • С-130В-II (кейін RC-130B) — электрондық барлау үшін модификацияланған С-130В ұшақтарын белгілеу.
  • HC-130B — АҚШ жағалау күзетінің 12 іздестіру және құтқару ұшақтарын белгілеу.
  • JC-130B — ғарыштан түсетін капсулаларды табу үшін жабдықталған С-130В ұшақтарын белгілеу.
  • КС-130В — екі С-130В ұшағын оттық құюшы ұшақтарға қайта жабдықталған белгілеу.
  • VC-130B — JC-130B бір штабтық ұшағын уақытша белгілеу.
 
Арктикалық (дөңгелекті-шаңғы шассиінде) С-130, Анкоридждегі Эльмендров-Ричардсон біріккен авиабазасы, 21-ші аралас қанаттың 17-ші тактикалық көліктік эскадрилья. Ашық есік күніне арналған статистикалық экспозиция
  • WC-130B — ауа райын барлау үшін қайта жабдықталған ұшақтардың белгіленуі.
  • С-130D — Арктикада пайдалану үшін шаңғы шассиімен жабдықталған ұшақты белгілеу.
  • С-130Е — қуаты 3020 кВт (4050 а. с.) Аллисон Т56-а-7 турбовинтті қозғалтқышпен жабдықталған отынның ішкі және сыртқы қоры ұлғайтылған ұшақтың үшінші сериялық нұсқасы.
  • АС-130Е — С-130Е ұшақтарын оларды қару-жарақпен жабдықтағаннан кейін белгілеу.
  • DC-130E — ұшқышсыз іске қосу үшін С-130Е ұшақтарын белгілеу.
  • HC-130E — авиациялық-ғарыштық құтқару қызметінің құрамында экипажды жеткізу үшін жабдықталған с-130Е ұшақтарын белгілеу.
  • JC-130E — сынау үшін бір С-130Е ұшағын уақытша белгілеу.
  • MC-130Е — құпия пайдалану үшін қайта жабдықталғаннан кейін НС-130Е ұшақтарын белгілеу.
  • NC-130E — сынауға арналған С-130Е ұшақтарының бірін уақытша белгілеу.
  • NC-130H — АРАЖ Grumman E-2 Hawkeye ұшағының жаңа буынына арналған РЛС APS-145 сынауға арналған қайта жабдықталған ЕС-130V ұшу зертханасы[4].
  • WC-130E — ауа-райын барлауға арналған С-130Е ұшақтарын белгілеу.
  • С-130F — АҚШ ӘТК жалпы мақсаттағы көлік ұшағы, с-130В аналогы, алдымен GV-1U белгісімен жеткізілген.
  • КС-130F — GV-1 белгісіне қойылған және қуаты 3661 кВт (4910 а.к.) Аллисон Т56-а-16 турбовинтті қозғалтқышпен жабдықталған АҚШ теңіз корпусына арналған құюшы ұшақтың нұсқасы.
  • LC-130F — Арктикада пайдалану үшін шаңғы шассиімен және т56-а-16 қозғалтқыштарымен жабдықталған төрт ұшақ; UV-1L белгісімен АҚШ ӘТК сатып алынды.
  • С-130G — АҚШ ӘТК төрт көлік ұшағы; С-130Е сияқты, бірақ т56-а-16 қозғалтқыштары бар.
  • ЕС-130G — С-130G төрт ұшағын радиорелелік төмен жиілікті байланыс станциясына қайта жабдықтағаннан кейін белгілеу.
  • С-130Н — сериялық нұсқа, С-130Е аналогы, бірақ планер мен жүйелердің жетілдірулері және Т56-А-15 қозғалтқыштары бар, ұшуда 3362 кВт (4508 а.с.) біліктегі қуатты дамытатын.
  • С-130Н(СТ) — Т56-А-15 қозғалтқыштарын орнатқаннан кейін MС-130Е ұшақтарының белгіленуі.
  • С-130Н-МР (кейін РС-130Н) — теңіздік патрульдеу және іздестіру-құтқару жұмыстары үшін С-130Н ұшағының нұсқасы.
  • C-130H(S) — L-100-30 ұшағының ұзын фюзеляжы бар С-130Н ұшағының әскери сериялық нұсқасы.
 
«Геркулестің» басты соққы модификациясы — AC-130
  • АС-130Н — АС-130Е ұшақтарының Т56-А-15 қозғалтқыштарын орнатқаннан кейін белгіленуі және ауада қосымша құю мүмкіндігін қамтамасыз ету.
  • DC-130H — ұшқышсыз іске қосу үшін қайта жабдықталған бір С-130Н ұшағын белгілеу.
  • ЕС-130Н — Т56-А-15 қозғалтқыштарын орнатқаннан кейін ЕС-130Е ұшақтарын белгілеу.
  • НС-130Н — атмосфераның тығыз қабаттарында бақылау радары және ғарыш экипаждарын іздеу жүйесі бар құтқару ұшағы.
  • КС-130Н — жанармай құюшы ұшақ
  • JHC-130H — Жерсеріктердегі деректері бар капсулаларды табу үшін қайта жабдықталған НС-130Н екі ұшақтың белгіленуі.
  • VC-130H — аса маңызды тұлғалар үшін көлікке қайта жабдықталған НС-130Н екі ұшағын белгілеу (VIP).
  • WC-130H — ауа-райын барлау үшін қайта жабдықталғаннан кейін НС-130Н 15 ұшағын белгілеу.
  • С-130J Super Hercules — C-130Е одан әрі дамуы ұшақ Жаңа тежегіш жүйесімен, IV сериялы т56 қуатты қозғалтқышпен, борттық электронды-өлшеу аппаратурасы бар екі орындық кабинамен жабдықталған (EFIS)[5]. Википедияның ағылшын бөлігінде бұл ұшақ жеке мақала арналған: C-130J Super Hercules. Lockheed Martin ресми сайтында ұшақ «белсенді өнімдер» ұсынысында көрсетілген.[6].
  • С-130К — Геркулес С. Mk 1 деген белгімен Ұлыбритания ӘӘК үшін Аллисон Т56-А-15 қозғалтқыштары бар опция; ұзартылған фюзеляжбен опция Геркулес С. Mk 3 деп белгіленген.
  • НС-130N — экипаждары бар қону капсулаларын табу үшін 15 іздестіру-құтқару ұшақтарын белгілеу.
  • НС-130Р — іздеу тікұшақтарының ауасында қосымша құю үшін жабдықталған НС-130Н аналогы.
  • ЕС-130Q — АҚШ ӘТК-де ЕС-130G ұшағының жақсартылған нұсқасы релелік төмен жиілікті радиостанция ретінде жабдықталған.
  • КС-130R — АҚШ Теңіз корпусы үшін жанармай құюшының нұсқасы, КС-130Н аналогы.
  • LC-130R — С-130Н алты ұшағын шаңғы шассиі бар АҚШ ӘТК белгілеу.
  • RC-130S — түнгі уақытта іздестіру-құтқару жұмыстарын жүргізуге арналған интенсивті жарық беру құралдарымен жабдықталған екі JC-130А ұшағын белгілеу.
  • КС-130Т — жанармай құюшы-ұщақ. КС-130R аналогы, бірақ жетілдірілген авионикой қоса алғанда, өндірістің инерциялық навигациялық жүйесі, Омега, Такан, түрлі-түсті радар, жаңа автопилот және командалық-ұшу-навигациялық құрал.
  • КС-130Т-30Н — КС-130Т ұшағы, бірақ С-130Н-30 ұшағының фюзеляжы бар, ішкі отын бактарының сыйымдылығын арттыруға мүмкіндік беретін 4.5 м (15 фут) ұзартылған. Екі машина 1991 жылдың соңында қойылды.
  • АС-130U — АҚШ ӘӘК арнайы мақсаттағы 16-ші эскадрилья үшін MC-130Н Қарулы ұшағының нұсқасы.
  • ЕС-130V — қайта жабдықталған (General Dynamics) НС-130Н ұшақтың планеры. Фюзеляждың үстінен ағытқышта есірткіні тасымалдаушыларды ұстап алу мүмкіндігі үшін хауки (AN/APS-145) аэронавигациялық импульстік іздестіру радары орнатылған.
  • L-100 — қуаты 3020 кВт (4050 л. с) Аллисон 501-D22 турбовинтті қозғалтқыштары бар С-130 азаматтық көлік ұшағының нұсқасы.
  • L-100-20 — 2.54 м (8 фут 4 дюйм) ұзартылған L-100 ұшағының нұсқасы фюзеляжбен және қуаты 3362 кВт (4508 а.к.) Аллисон 501-D22 немесе 501-D22А турбовинтті қозғалтқышпен.
  • L-100-30 — L-100-20 аналогы, бірақ фюзеляжы 2,03 м (6 фут 8 дюйм) ұзартылған. L-100F Супер Геркулес: алты қабатты композициялық бұрандаларды қозғалысқа әкелген Аллисон GMA 2100 турбовинтті қозғалтқышпен жабдықталған азаматтық ұшақтың нұсқасы отын шығынын (17%-ға), неғұрлым жоғары (15% - ға) крейсерлік жылдамдықты азайтуды қамтамасыз етті және L-100F ұшағына салмағы 21000 кг (46300 фунт) 3200 км (1990 миль) астам қашықтыққа жүк тасымалдауға мүмкіндік берді.
  • НТТВ — жоғары технологиялардың сынау стендінің нұсқасы — L-100-20 ұшағы. Қуаты 3915 кВт (5250 а.к.) IV сериялы Аллисон 501D қозғалтқышымен жабдықталған, қысқа ұшу және қону (STOL) ұшуларын зерттеу және дамытуға арналған. 1989 жылдың қарашасында ұшақ 53000 кг (130073 фунт) жүкімен 365 м (1198 фут) отырғызудан кейінгі жүрісті көрсетті.
  • MС-130E Combat Talon I — арнайы мақсаттағы күштер ұшағы.
  • MC-130H Combat Talon II — арнайы мақсаттағы күштің ұшағы ұлғайтылған жүктемемен.
  • MC-130Р Combat Shadow — С-130 Hercules көп мақсатты көлік ұшағы негізінде әзірленген ерекше мақсаттағы күштердің көліктік ұшағы. Ұшақтың негізгі міндеттері-арнайы мақсаттағы күштерді түнгі жабдықтау, жау тылына терең ену топтарын іздеу және құтқару және арнайы мақсаттағы күштер тікұшақтарын қосымша құю. Ұшақ 1986 жылы қарулануға қабылданды. 1996 жылға дейін ұшақ НС-130 N/P деп белгіленген.
 
C-130 әскери пайдаланушылары. Көк қазіргі операторлар, жасыл — бұрынғы.

Жауынгерлік қолдану өңдеу

 
МиГ-17 нысанасында америкалық C-130 барлауы. 1958 жыл

Барлау ұшағының нұсқасында С-130 Армения аумағының үстінен шпиондық ұшу кезінде МиГ-17 кеңес жойғыштарымен қағып, 1958 жылдың 2 қыркүйегінде Ереванның солтүстік-батысына қарай 54 километрде құлап кетті.[7].

Вьетнамдағы соғыс өңдеу

 
Вьетнамда соғылған С-130 сынығытары
 
1975 жылы, ДРВ, сегіз C-130A-ға қосымша, CBU-55 кластерлік бомбаларын және 7-тонналық BLU-82-ны, соғыс кезінде қолданылатын ең қуатты бомбаларды алды

Америкалық С-130 Вьетнамдағы соғыс кезінде шабуылшы авиацияға арналған тасымалдаушылар, барлаушылар және бағыттаушылар ретінде, жанармай құюшылар және Солтүстік Вьетнамның бомбалауы кезінде ауыр стратегиялық бомбалаушылар үшін әуе командалық пункттер, сондай-ақ жер үсті әскерлерінің тікелей атыс қолдауының ұшақтары (АС-130 Spectre нұсқасы) ретінде пайдаланылды. Вьетнамда C-130 орындалған ең ерекше тапсырмалардың бірі 6804-кг бомбаны BLU-82 «Daisy Cutter» бомбасын бомбалау болды[8]. 15 мамыр 1975 америкалық C-130 «Маягуэс» оқиғасында BLU-82 бомбасын («қызыл кхмерлерге») соңғы рет лақтырды.

«Геркулес» 37-мм снарядтың екі тиуінен сынған жағдай белгілі. Соғыс уақытында америкалық тарап 55 C-130, 6 AC-130 және 4 KC-130 жоғалтты (көп бөлігі-жауынгерлік жоғалту).

Оңтүстік Вьетнамға C-47 ұшақтарын ауыстыру үшін 32 C-130A орнатылды [9]. Олар сондай-ақ 6804-кг бомба BLU-82 және 340-кг CBU-55 кассеталық позицияларға лақтыру үшін пайдаланды. Оңтүстік Вьетнам жағы жауынгерлік және техникалық себептер бойынша 9 Геркулестерді жоғалтты және 8 C-130 Тан Сон Нат авиабазасында трофей ретінде Солтүстік вьетнамалықтар жаулап алды [10][11][12].

Америкалық өндірістің басып алынған C-130 және басқа ұшақтарынан 918-ші көлік авиаполк құрылды[13].

Одан әрі қызметі өңдеу

АҚШтың ӘӘК 35-ші эскадрильяның С-130 ұшақтары 1963 жылдың екінші жартысында КХДР үстінен насихаттау парақшаларын шашу үшін ұшуларды орындады. Алғашқы ұшулардың бірінде, 1963 жылдың 6 тамызы солтүстіккорейлік жойғыш ұшқыштар С-130 35-ші әуе барлау, 6 адамнан тұратын экипаж қайтыс болды[14].

1964 жылда Франциядан ұшып шыққан 464-ші көлік қанатының Геркулестері бельгиялық десантниктерді Стенливильдің орнында ақ кепілдіктерінің босату кезінде бельгиялық Конгода отырғызған.

Индонезия-малайзиялық конфронтация өңдеу

Индонезиялық C-130 Малайзиядағы ұрыс қимылдары кезінде десанттық операциялар жүргізді.

1964 жылы 3 қыркүйекте C-130B T-1307, Британдық «Джавелин» ұшағымен жойылып, 55 адам қаза тапты. 1965 жылдың 16 қыркүйегі C-130B T-1306 «достық атумен» соғылды. Қаза болған жоқ[15].

1965 жылдың Үнді-пәкістандық соғыс өңдеу

Пәкістандық C-130 1965 жылы Үндістан-Пәкістан соғысына қатысты[16]. 18 тамызда пәкістандық «Геркулес» әуе айлағынан ұшқан кезде құлады[17]. 7 қыркүйек күні Mystere-IVA Үнді жойғыш ұшқыштарының ұшқыштары Саргодха авиабазасына ұшу кезінде 57 мм НҮРС көмегімен екі C-130 құртқан, Пәкістан бұл жағдайды растамады. 11 қыркүйекте пәкістандық «Геркулес» ұшқыштары Патханкотқа МиГ-21 Үнді жойғыш зеңбірегінен оқ атқан, ұшақ қона алды.[18].

1971 жылдың Үнді-пәкістандық соғыс өңдеу

C-130 Пәкістан мен Иран және басқа да достас Пәкістан елдері қолданған. Үнді деректері бойынша (фото бақылау деректері негізінде) соғыс барысында үш «Геркулес» аэродромдарында жойылып, екеуі зақымдалды. Олардың екеуі жойылды және екеуі «Хантерлермен» зақымдалып, біреуі Су-7БМК соққысымен жойылды.[19].

Одан әрі қызметі өңдеу

  • 1972 жылдың 20 қыркүйегі Суданның ӘӘК әуе кеңістігін бұзған үшін, бес Ливиялық әскери-көлік С-130 ұшақтары МиГ-21МФ ұшақтарды Хартумына қонуға мәжбүр етті. 399 Ливиялық сарбаз ұсталды[20].
  • 1973 жылы 21 наурызда C-130B ӘӘК АҚШ Триполитанияның солтүстігінде бес Mirage 5 Ливиялық жойқын жойқын күштерімен тұтқындалды. Тәртіп бұзушы зеңбірекпен оқ атылды, бірақ Ливияның аумағына қонуға мәжбүр болған жоқ[21].
  • 1975 жылдың 8 тамызы Аргентинадағы аэродромнан ұшқаннан кейін, аргентиналық C-130E «Геркулес» бортында бомба жарылған, ұшақ жерге құлады. 14 экипаж мүшесінің 4-уі қаза тапты[22].
  • 1975 жылдың 25 қарашасы Эль-Ариш Египет қаласынан 56 шақырым жерде израильдік C-130H тауға соғылды, бортта болған барлық 20 адам қаза тапты[23].
  • 1976 жылы үш «Геркулес» Энтеббе рейдіне кезінде израиль спецназымен пайдаланды.
  • 1979 жылдың 7 сәуірі Ливияның C-130 Уганда аэродромынан ұшуда Танзания әскерлерімен РПГ-7 арқылы құлатты[24].

Батыс Сахарасындағы соғыс өңдеу

Марокко жағы пайдаланды. Полисарионың көтерілісшілері 1976 жылдың 4 желтоқсаны өзінің бірінші Геркулесті қағып кетті. 1980 жылы Полисарио жауынгерлерінің мәлімдемелері бойынша тағы бір С-130-ны қағып кетті. Қалыпты барлаудың болмауы Марокко әскерін Алжир шекарасында барлаушы ретінде C-130 пайдалануға мәжбүр етті. Полисарио жауынгерлері гуэльт үшін шайқастың бірінші күнінде 1981 жылдың 12 қазандары әуе командалық пост ретінде қолданылған C-130H қағып, бортта болған барлық қаза тапты[25][26].

Ларнака әуежайындағы күрес өңдеу

1978 жылдың 19 ақпанында Никосия Кипр қаласының қонақ үйінде екі террорист Мысыр азаматын атып, 11 адамды кепілге алды,содан кейін елден ұшып кету үмітінде оларды қалалық аэродромға алып келді. Әуежайда оларға төрт экипаж мүшесі бар DC-8 ұшағы берілді. Бұл уақытта Мысырдан көмек үшін C-130H 78 коммандосы бар ұшып кетті. Киприоттар мысырлықтарды олардың рұқсатынсыз белсенді әрекет жасамауға шақырды. Кипр әуежайына қонғаннан кейін Египет коммандос лаңкестері бар ұшаққа шабуыл жасады. Жауап ретінде Кипр әскерлері Египет коммандосы бойынша от ашты; Кипр С-130-ға танкіге қарсы зымыранды іске қосты. Жарылыстан ұшақ қирады, ал сынықтар ішіндегі үш экипаж мүшелерін қаза тапқызды[27][28].

«Бүркіттің тырнағы» операциясы өңдеу

АҚШ-тың ӘӘК «Геркулестер» 1980 жылдың 24 сәуірі «Бүркіттің тырнағы» операциясының кезінде Иранның аумағында пайдаланылды. Оның барысында жер бетінде тұрған EC-130E жанармай құюшысы америкалық RH-53D тікұшағымен соғылды. Нәтижесінде «Геркулес» және тікұшақ толығымен жойылып, экипаждың бес адам қаза болды.

Иран-ирактық соғыс өңдеу

 
C-130 Иран ӘӘК. 1988 жыл

Иран Иран-иракты соғысында «Геркулес» пайдаланды. Соғыс басталар алдында оның түрлі модификациядағы 52 ұшағы болды[29].

Соғыс барысында Иран америкалық өндірістің «Геркулес» 32 ұшағын жоғалтты, онда қорғаныс министрі, ӘӘК қолбасшысы және бас штаб бастығын қоса алғанда, жүздеген адам қаза тапты. Соғыс соңында Иранда 20 C-130 қалды.

Анголадағы азаматтық соғыс өңдеу

C-130 «Геркулес» ұшақтары әр түрлі модификацияларда қақтығыстың барлық жақтары белсенді қолданылды. «Геркулестерді» ОББ белсенді пайдаланды және олардың ұшақтары екі соғысты жақтарын жабдықтады[38].

Анголадағы азаматтық соғыс барысында барлығы кем дегенде 14 әр түрлі модификациядағы C-130 «Геркулес» жоғалтты, олардың 8-ден 10-ға дейін жерге құлады немесе жойылды.

Фолкленд соғысы өңдеу

С-130 аргентиналық С-130 1982 жылдың Фолкленд соғысында аралдарда гарнизондарды қамтамасыз ете отырып түнгі ұшуларды орындады, сондай-ақ ағылшын кемелеріне шабуыл жасаған аргентиналық «Скайхоктар» және «Супер Этандар» үшін жанармай құюшылар жұмыс істеді. Бір аргентиналық "Геркулес" Британдық Harrier жойғыш ұшағымен қағылып кетті. 7 адам қаза тапты[54].

Одан әрі қызметі өңдеу

1985 жылы 3 наурызда Эритреяда француздық «Геркулес» тоғыз жауынгер басып алды. Бір күннен кейін ұшақ босатылды[55].

Чадтағы соғыс барысында, Чадтың ӘӘК-і екі ұшақ С-130A жоғалтты, біріншісін 1986 жылдың 7 наурызында, екіншісін 1987 жылдың 16 қарашасында[56].

1994 жылдың 17 наурызында Арцахтың «Жабайы ара» ЗЗК-сы ЗЗ Степанакерттің жанында Иранның Әскери-Әуе Күштерінің С-130H-ін қағып кетті, әуе кеңістігін бұзғаннан кейін ұшақ сигналдарға жауап бермеді, оған қоса ол Әзірбайжан бомбалаушы үшін қабылданды. Барлық экипаж 32 адам қаза тапты[57].

Судандағы екінші Азаматтық соғыс өңдеу

Судан ӘӘК С-130H-і 1987 жылдың 11 мамыры Вао жанында құлады, барлық экипаж бес адам қаза болды.

Pelita Air Service әуекомпаниясының Индонезиялық L-100-30 әуекомпаниясының 1989 жылдың 10 шілдесінде Вао аэродромына қону кезінде ұшып көтерілу жолағының шегінен шығып, елеулі зақым алды. Ешкім зардап шеккен жоқ. 1990 жылдың 8 ақпаны Суданның С-130H ӘӘК-ін қағылып кетті, борттағы барлық адам қаза тапты. Ұшақ Зимбабведен Оңтүстік Суданға ұшып, Судан терреториясында жойылды[58].

Southern Air Transport авиакомпаниясының америкалық L-100-30 1990 жылдың 12 тамызы Джуба аэродромына қону кезінде ұшу жолағының шегінен шығып кетті. Ұшақ қалпына келтірілуі тиіс емес, ешкім зардап шеккен жоқ.

Southern Air Transport авиакомпаниясының америкалық L-100-30 1991 жылдың 2 қыркүйегі Вао әуеайлағына қону кезінде минада жарылған. Ұшақ қалпына келтірілуі тиіс емес, ешкім зардап шеккен жоқ.

1992 жылдың 25 шілдесінде С-130H ӘДС Судан Джубаның жанында құлады. Экипаждың тағдыры белгісіз.

1996 жылдың 26 ақпанында С-130H ӘДС Судан Джабал Авилияның жанында құлап кетті. Куәгерлер хабарлаған «Геркулес» төмендегені объятый жалынмен. Барлық экипаж 91 адам қаза тапты[59].

Парсы шығанақтағы соғыс өңдеу

 
Иракта С-130 авариялық жерге қонатын жердегі тоб ұшақты фрагментациялау және кейіннен бөліктер бойынша ауыстыру мақсатында басқарылатын жарылыстар сериясын орындайды.

1990 жылы Ирак армиясынан Кувейттің сәтсіз қорғанысы кезінде, бір L-100-ды Ирак трофей ретінде басып алды.

Антирак коалициясының әскері «Шөл даладағы боран» және «Шөл қалқаны» операциялары кезінде «Геркулестерді» пайдаланды. Бір америкалық AC-130 Ирак зениттік ракеталарының сынған және бір зақымданған болды, тағы бір Сауд С-130 соғыс аяқталғаннан кейін сынған, ұшақ Ирак армиясының Кувейт мұнай ұңғымаларын өртеп алған қалың түтіннен құлап кетті. Британдық «Бакэнирлердің» соққысынан кейін, ирактылар жер бетінде бір L-100 жоғалтты. «Геркулесте» жүзден астам америкалық, сенегал және сауд жауынгерлері қаза тапты[60][61].

Есірткі бизнесімен күрес, Перудағы инцидент өңдеу

Перуандық Су-22 1992 жылдың 24 сәуірінде АҚШ ӘӘК-нің С-130 ұстап, мұхиттан ұшқан есірткі лабораторияны барлауды жүргізіп, әуе кеңістігін бұзды. Іс жүзінде ұшақ Перу аумағына 12 мильге жақын келмеді, алайда Перу халықаралық құқыққа қарамастан өзінің аумақтық суларымен 12 емес, 200 мильге аймақты жариялады[62]. Перуан пилоты зеңбіректен кезек берді, соның салдарынан ауыр зақымдалған ұшақ қонуға мәжбүр болды. C-130-да ұстап алу кезінде экипаждың екі мүшесі жарақат алып, тағы біреуі ашық люкктен түсіп кетті[63][64].

БҰҰ-ның Сомалиде бітімгершілік операциясы өңдеу

Сомали аумағында «үмітті жаңғырту» операциясына қатысты. Кем дегенде бір америкалық AC-130H белгісіз себеппен жоғалтты (зеңбіректе 105-мм снаряд жарылды), экипаждың 14 адамнан 8 қаза болды[65].

Югославиядағы соғыс (1999) өңдеу

Югославияның НАТО бомбалауы барысында пайдаланылды. 1999 жылдың 11 маусымында албандық әуеайлақтан ұшуда британдық C. 1 «Геркулес» құлады[66].

Ирактағы және Ауғандағы соғыс өңдеу

Иракта және Ауғанстанда барлығы кем дегенде 8 америкалық, 4 Британдық, 2 Transafric Airlines авиакомпаниясы, 1 итальян және 1 БАЭ «Геркулес» жоғалтты, 3 Британдық және 1 америкалық жаудың отпен жойылды. Бір жаудың атуымен тағы бес адам жарақат алды.[89][90][91].

Ирак үкіметінің құлауынан кейін АҚШ жаңа Ирак ӘӘК үшін С-130 жеткізіле бастады[92].

Ливиядағы Азаматтық соғыс өңдеу

2017 жылдың 3 қаңтарында «Ливия таңбасының» МиГ-21МФ жойқын шабуылшысы Джафрдағы ұшу жолағында тұрған Ливия ұлттық армиясының C-130H «Геркулес» (н/н 118) ұшағына зақым келтірген, 1 адам қаза тауып, 2 жараланды[93].

Ливияның Шарар мұнай кен орнынан кеткеннен кейін 2018 жылы 29 сәуірде Ливияның ӘӘК C-130H-30 құлады, 4 экипаж мүшесінің 3-і қайтыс болды[94].

Сириядағы Азаматтық соғыс өңдеу

2017 жылдың тамыз айында Сирия аумағындағы операциядан кейін Иракта Британдық C-130J-30 (ZH873 с/н) қону кезінде апатқа ұшырады, экипаж аман қалды, ұшақ қирап, қалпына келтірілуі тиіс емес[95].

Әуекөтергіштен қону және ұшу өңдеу

С-130 «Геркулес» әуе кемесі қонған және ұшқан ең үлкен және ауыр ұшақ болып табылады. 1963 жылдың қазан-қараша айларында АҚШ теңіз жаяу әскерлері корпусының KC-130F (отын құюшы) 29 жанасулар, аэрофинишердің көмегінсіз толық тоқтаумен 21 қону және Форрестол әуе кемесінің бортындағы катапульттің көмегінсіз 21 ұшу жүргізді. Ұшақ 38,5 тонна жүктеме кезінде барлығы 82 метр толық тоқтағанға дейін өтті. «Геркулес» барынша жүктеумен ұшу үшін 227 метр қажет болды. Тест көрсеткендей, С-130 4000 км қашықтыққа 11,34 тонна жүк тасымалдай алады және авианосецке қауіпсіз отыра алады.

Ұшақта «Форрестолға» отырғызу үшін шассиді күшейтті және пысықталған курсо-глиссадник қойды, авианосцада палубадан барлық Тростар мен шлангтарды алып тастады, қону жолақтары ортасының ақ сызықтарын салды. Осы сынақтар кезінде ұшақ 38555 — 54885 кг масса диапазонында, яғни қалыпты ұшу массасының жартысынан бастап 2/3-ге дейін отырды және ұшып кетті. Бірінші қону іс жүзінде бос ұшақпен (38 тонна) жүргізілді. «Форрестол» желге қарсы 28 торапты жылдамдыққа дейін қыздырды — нәтижесінде артқы жақтық кесіндіде қарсы жел 40 торапқа дейін (яғни шамамен 72 км/сағат) белгіленді. Ұшақ конвейермен бірнеше өткелдерді орындады, содан кейін ауылдарды (гаксыз және тростарсыз), 81-82 метр жүгірді және тоқтады(бұранда және дөңгелекті тежегіштердің реверсі ғана есебінен). Бұл ретте Қанаттың ұшынан бастап қондырма-Аралға дейінгі қашықтық 3,5 м-ден аспауы тиіс.

Барлығы 21 ұшу-қону орындалды. Жалпы салмағы 25 мың фунт (шамамен ~ 10 тонна) аспайтын жүкті жеткізу мүмкіндігі қорытынды жасалды. Бірақ идеядан «зергерлік ұшудың» талаптарына байланысты бас тартты-ұшақтың сынаушы ұшқыштарын отырғызған бір ісі, екіншісі — саптық ұшқыштар. Сонымен қатар, ұшақ (шектеулер), әуе кемесі бойынша көптеген талаптар болды (мысалы, оны әр уақытта толық жүріске дейін және ауа райы бойынша қозғалу керек болды).

Палубаға тесттік отырғызуларды басқарған Джеймс Флэтли ұшқышы ұшқыштар еңбегінің Крестімен марапатталды және кейіннен адмиралға дейін қызмет етті[96].

Өртке қарсы пайдалану өңдеу

1980-жылдардың соңында орман өрттерімен күресу үшін, АҚШ-тың Орман қызметіне бірнеше сақтаулы С-130-лар берілді. Бірақ олардың біреуі құлаған кезде, 2004 жылы ұшулар тоқтатылды[97].

Әйдап әкетулер өңдеу

1969 жылдың 23 мамыры мас америкалық сержант Пауль Авамс Мейер британдық Минделхолл аэродромынан С-130E әскери-көліктік ұшағын айдап кетті. Екі британдық жойғыш ұшақтар «Супер Сейбр» және екі «Лайтнинг» жоғалған ұшақты ұстап алуға ұшып кетті. Ағылшын арығынан «Геркулесті» қуып жетіп, атып түсірді. Америкалық, ұщақты айдап кеткен, қайтыс болды[98][99][100].

Ливияның L-100-30 ӘӘК 1987 жылдың 3 наурызында Чадтағы Ливиялық әскерлердің контингенті үшін жүгі бар рутинді ұшуды орындаған Ливия ӘӘК Абу-Симбель авиабазасына Мысырға әйдап әкету болды. Экипаж төрт адамнан тұрды: командир п/п-к Бешір Рахман Эль-Шішни, бортинженер л-т Мұстафа Эль-Шарек аль-Джабу, Мұхаммед Эль-Хинди, Ахмед Имбарак және Фати Эль-Зэйбак. Командирі мен бортинженер Мысырда саяси баспана сұрады, «Геркулес» Ливияға қайтарылған жоқ[28][101].

Жоғалтулар өңдеу

 
Америкалық CH-53 тікұшақпен соқтығысқан америкалық C-130 сынықтары

2012 жылдың 1 шілдесіне C-130 әскери модификациясының 295 ұшақтары жоғалтты (3103 адам қаза болды)[102] және 46 азаматтық модификациялы машиналар L-100 (254 адам қайтыс болды)[103].

Тактикалық-техникалық сипаттамалары өңдеу

 
C-130-нің проекциясы
 
«Геркулестің» жууы

Келтірілген сипаттамалар C-130J модификациясына сәйкес келеді. Ұшақ // Jane's All The World's Aircraft 2004-2005 / Paul Jackson — Jane's Infromation Group, 2004. — Б. 700-702. — 860 б. — ISBN 0-7106-2614-2.

Техникалық сипаттамалары

  • Экипаж: 2 пилот
  • Жолаушылар сыйымдылығы: 72 жауынгер немесе 64 парюшютші или 74 екі еріп жүруші бар зембілде жараланғандар
  • Жүк көтергіштігі: 18 955 кг (+2.5g кезінде)
  • Ұзындығы: 29,79 м
  • Қанат құлауы: 40,41 м
  • Биіктігі: 11,84 м
  • Қанат алаңы: 162,12 м²
  • Қанаттың ұзару коэффиценті: 10,1
  • Шасси шоғыры: 4,34 м
  • Қанаттың түбірі: NACA 64A318 қанаттың түбірі, NACA 64A412 аяқтамасы
  • Бос массасы: 34 274 кг
  • Жарақталған массасы: 53 230 кг (+2.5g кезінде)
  • Қалыпты ұшу салмағы: 70 305 кг (типтік жүктеме кезінде)
  • Максималды ұшу салмағы: 79 380 кг
  • Ішкі бактардағы отынның массасы: 20 819 кг (+ 8506 кг в ПТБ)
  • Отын бақтарының көлемі: 25 552 л (+ 2×5220 л ПТБ)
  • Күштік қондырғы: 4 × ТВҚ Rolls-Royce AE 2100D3
  • Қозғалтқыштардың қуаты: 4 × 4591 а. к. (4 × 3424 кВт)
  • Әуе винті: алты қабатты Dowty Aerospace R391
  • Винттің диаметрі: 4.11 м

Жүк кабинасының габариттері

  • Ұзындығы: 12,19 м
  • Ені: 3,12 м
  • Биіктігі: 2,74 м
  • Пайдалы көлем: 128,9 м³

Ұшу сипаттамалары

  • Ең жоғары рұқсат етілетін жылдамдық: 700 км/сағат 3050 м-ге
  • Ең жоғарғы жылдамдық: 645 км/сағат
  • Крейсерлік жылдамдық: 628 км/сағат
  • Құлау жылдамдығы: 185 км/сағат
  • Практикалық қашықтық: 5250 км (18 144 кг салмақты жүкпен)
  • Практикалық төбесі: 9315 м (ұшу салмағы 66 680 кг кезінде)
  • Жылдам көтеру: 10,7 м/с
  • Биіктік алу уақыты: 6100 м 14 мин-та.
  • Қанатқа жүктеме: 433,7 кг/м² (қалыпты ұшу салмағы кезінде)
  • Тарту қарусыздануы: 194,6 Вт/кг (қалыпты ұшу салмағы кезінде)
  • Екпін ұзындығы: 1433 м (15 м биіктікке дейін)
  • Жүріс ұзындығы: 777 м (қону салмағы 58 967 кг кезінде 15 м биіктіктен)

Аналогтарымен салыстыру өңдеу

  Украина Ан-70[184][185]  Еуропалық Одақ Airbus A400M[186][187]   АҚШ C-130J-30[188][189]   Қытай Shaanxi Y-9[190][191][192]
Сыртқы келбеті        
Бірінші ұшуы, жыл 1994 2009 1996 2011
Қару-жараққа қабылданды, жыл 2015 — 1999 2012
Әзірлеушісі   Украина АҒТК «Антонов»  Еуропалық Одақ Airbus Military   АҚШ Lockheed Martin   Қытай Shaanxi Aircraft Corp.
  Украина АҒТК Антонов
Өндірушісі   Украина «Антонов» сериялық зауыт  Еуропалық Одақ Airbus Military   АҚШ Lockheed Martin   Қытай Shaanxi Aircraft Corp.
Қанат құлауы, м 44,06 42,40 39,7 38,015
Ұзындығы, м 40,73 45,10 34,69 33,109
Қанат алаңы, м² 204,0 221,50 162,1 121.7
Бос салмақ, т 73,0 76,5 34,3 39,0
Жүк көтергіштігі, т 47,0 37,0 21,8 25,0
Жүк кабинасының габариттері (ұ × е × б), м 22,4 × 4,8 × 4,1 17,7 × 4,0 × 3,8 12,2 × 3,1 × 2,7 13,5 × 3,5 × 2,6
Ішкі отын, т 38,0 50,5 20,5 а/ж
Макс. ұшу салмағы, т 135,0 141,0 74,4 77,0
Макс. жылдамдығы, км/сағат 780 780 670 650
Крейсерлік жылдамдығы, км/сағат 700—750 780 640 550—600
Макс. төбесі, м 12 000 11 300 12 300 10 500
Практикалық қашықтығы, км 6600 (20 т жүкпен) 6400 (20 т жүкпен) 3150 (16 т жүкпен) 5700
Ажырататын қашықтығы, км 8000 8700 5250 7800
Қозғалтқыштары 4 × ТВВҚ «Ивченко-Прогресс» Д-27 4 × ТВҚ Europrop TP400 4 × ТВҚ Rolls-Royce AE2100D3 4 × ТВҚ Wojiang WJ-6C
Қуаты, а. к. 4 × 13 880 4 × 11 000 4 × 4700 4 × 4250
Құны 67,0 млн USD (2012 жыл) 145,0 млн EUR (2012 жыл) 65 млн USD (2008 жыл) —

C-130 Hercules және Shaanxi Y-9 (жүк көтергіштігі және жүк кабинасының габариті бойынша Ан-12-нің терең жаңғыртуы, сондай-ақ негізгі ТТХ, Ан-12, Ан-178, Ил-214, Transall C-160 и Embraer KC-390 сынып ұшақтарына ұқсас.

Тағыда қараңыз өңдеу

Ұқсас өнімдер
Аналогтар
Тізімдер

Дереккөздер өңдеу

  1. ↑ C-130 HERCULES (U.S. Air Force Factsheets)
  2. ↑ World Air Forces 2015, p.8
  3. ↑ Тактикалық әскери-көліктік ұшақ. Басты дереккөзінен мұрағатталған 26 ақпан 2012. Тексерілді, 12 сәуір 2011.
  4. ↑ An NC-130H provides an in-flight test bed for a Radar Modernization Program (RMP)  (ағыл.). Official Website of the United States Navy. Басты дереккөзінен мұрағатталған 12 мамыр 2013. Тексерілді, 30 сәуір 2013.
  5. ↑ Әскери-көліктік ұшақ C-130J // «Зарубежное военное обозрение», № 6, 1990. стр.76
  6. ↑ C-130J Super Hercules // Lockheed Martin
  7. ↑ National Vigilance Park (The Shootdown of Flight 60528) — NSA/CSS
  8. ↑ Әлемдік Авиация 143
  9. ↑ C-130 Hercules: A History. Martin W Bowman. Pen and Sword Aviation, 2017
  10. ↑ Vietnam Air Losses: United States Air Force, Navy and Marine Corps fixed-wing aircraft losses in Southeast Asia 1961—1973 / Chris Hobson
  11. ↑ ASN Aviation Safety Database
  12. ↑ Toperczer, Istvan. MiG-21 Units of the Vietnam War. Osprey 2001, No. 29. стр. 80-81
  13. ↑ Vietnam Мұрағатталған 17 қазанның 2018 жылы.
  14. ↑ No explanation is given for the gap of more than a year and a half, but it is likely that it was because one of the first C-130 missions was shot down by North Korean fighters in August, 1963. Special Ops
  15. ↑ Airframe Details for C-130 #3598
  16. ↑ IAF Combat Kills of Indo-Pak Air War 1965. B. Harry. 2006
  17. ↑ Wednesday 18 August 1965
  18. ↑ Indian Air-to-Air Victories since 1948
  19. ↑ IAF Combat Kills — 1971 Indo-Pak Air War. B. Harry. 2006
  20. ↑ Sudan, Civil War after 1955. Tom Cooper
  21. ↑ Libyan Wars, 1980—1989, Part 1
  22. ↑ Thursday 28 August 1975 // aviation-safety.net
  23. ↑ Toledo Blade — Nov 27, 1975
  24. ↑ Uganda and Tansania, 1972—1979
  25. ↑ Saturday 4 December 1976
  26. ↑ Morocco, Mauritania & West Sahara since 1972
  27. ↑ Sunday 19 February 1978
  28. ↑ a b Египетско-Ливийский конфликт
  29. ↑ ВВС в первой Ирано-Иракской войне
  30. ↑ Early MiG-23M/MS Floggers in Action
  31. ↑ Потери ВВС Ирана
  32. ↑ Tuesday 29 September 1981
  33. ↑ МиГ-25 в Ираке
  34. ↑ Wednesday 15 October 1986
  35. ↑ Military aviation disasters: significant losses since 1908 / D. Gero, 1999
  36. ↑ [1] // The Glasgow Herald — Nov 4, 1986
  37. ↑ Iraqi Air-to-Air Victories since 1967
  38. ↑ Angola: Claims & Reality about SAAF Losses
  39. ↑ Saturday 16 May 1981
  40. ↑ Saturday 27 August 1983
  41. ↑ Saturday 29 December 1984
  42. ↑ Sunday 8 June 1986
  43. ↑ Schlussbericht der Eidgenössischen Flugunfall-Untersuchungskommission über den Unfall des Flugzeuges Lockheed 382G-44K-30 "Hercules" HB-ILF vom 14. Oktober 1987 40km W Kuito (Angola), Nr. 1987/A 26 1366
  44. ↑ Saturday 8 April 1989
  45. ↑ Flight International 13-19.12.1989
  46. ↑ NRC Handelsblad 30.11.1989
  47. ↑ Scramble Vol.11, nr.08
  48. ↑ Krant op Zondag 24.03.1991 (стр.11)
  49. ↑ Scramble Vol.13, nr.04
  50. ↑ Flight International 18-24.1.95
  51. ↑ Saturday 26 December 1998
  52. ↑ » Criminal Acts Against Civil Aviation 1999 / FAA, Office of Civil Aviation Security
  53. ↑ Tuesday 28 December 1999
  54. ↑ Tuesday 1 June 1982 // aviation-safety.net
  55. ↑ Sunday 3 March 1985
  56. ↑ C-130 Accidents & Mishaps for the Chad Air Force
  57. ↑ История азербайджанского терроризма
  58. ↑ Thursday 8 February 1990
  59. ↑ Lockheed C-130 Hercules — Aviation Safety Network Wikibase. Page 3
  60. ↑ Iraqi Invasion of Kuwait; 1990
  61. ↑ Damaged and lost allied planes and helos
  62. ↑ A Spy Mission Gone Wrong // newsweek
  63. ↑ Central & South American Air-to-Air Victories
  64. ↑ Эквадоро-Перуанский конфликт
  65. ↑ Monday 14 March 1994
  66. ↑ Friday 11 June 1999
  67. ↑ Wednesday 13 February 2002 // aviation-safety.net
  68. ↑ Executive summary accident investigation board MC-130H, 84-0475 Band E Sardeh Dam, Afghanistan 12 June 2002
  69. ↑ Saturday 11 September 2004 // aviation-safety.net
  70. ↑ 2004 Nightmare C-130 Iraq
  71. ↑ Anti-aircraft fire blamed for Iraq plane downing: report
  72. ↑ Ten feared dead in Hercules crash
  73. ↑ Wednesday 24 May 2006 // aviation-safety.net
  74. ↑ MoD covered up truth about Hercules (19 May 2008). Тексерілді 16 шілденің 2010. «The Ministry of Defence covered up the full truth about the destruction of an RAF Hercules aircraft by Iraqi insurgents to stop the enemy claiming a high-profile propaganda victory, a new report discloses. The C-130J transport aircraft was struck by two bombs planted by militants as it landed on a temporary runway in Maysan Province in south-eastern Iraq on February 12 last year. All 64 people on board escaped to safety but the Hercules was so badly damaged it had to be destroyed by coalition explosives experts.».
  75. ↑ Wednesday 29 August 2007 // aviation-safety.net
  76. ↑ Friday 27 June 2008 // aviation-safety.net
  77. ↑ C-130 makes emergency landing in Baghdad field
  78. ↑ Tuesday 5 August 2008 // aviation-safety.net
  79. ↑ Friday 4 June 2010
  80. ↑ Cargo plane crashes near Kabul (AlJazeera, 12-10-2010)
  81. ↑ 9 believed dead in Kabul plane crash (PAN, 12-10-2010) Мұрағатталған 19 желтоқсанның 2014 жылы.
  82. ↑ AUVSI: RQ-7 likely not to blame for C-130 collision. Stephen Trimble
  83. ↑ Taliban inflicted biggest loss of US aircraft since Vietnam at Camp Bastion
  84. ↑ No injuries as C-130 makes hard landing in Afghanistan Мұрағатталған 14 қазанның 2019 жылы.
  85. ↑ Damn, this Afghan Airstrip Practically Eats American Planes
  86. ↑ Tuesday 22 Jule 2014
  87. ↑ Tuesday 15 Jule 2015
  88. ↑ Friday 2 October 2015
  89. ↑ Załoga Herculesa o krok od śmierci
  90. ↑ Monday 17 July 2006 // aviation-safety.net
  91. ↑ Friday 4 June 2010 // aviation-safety.net
  92. ↑ История ВВС Ирака
  93. ↑ A New Civil War Could Break Out in Libya (en-US). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  94. ↑ a b Three killed in Libya cargo plane crash  (ағыл.), News24. Тексерілді 17 қазанның 2018.
  95. ↑ a b RAF lost C-130J in Iraq. Tim Ripley. IHS Jane’s Defence Weekly. June 29, 2018
  96. ↑ Уникальный рекорд транспортника C-130 — посадка и взлёт с авианосца
  97. ↑ Aircraft History of the C-130 | Motoart
  98. ↑ USAF Accident Incident Report 695-23-1, June 22, 1969, стр.1-3.
  99. ↑ Davies, Hugh, and Bramwell, Christopher, «U.S. Airman Vanishes in Giant Plane — 'I’ve got trouble' -then silence», The Times, London, UK, Saturday May 24, 1969.
  100. ↑ Hoyer, Bob, U.K. Bureau Chief, «Sergeant Steals C130», The Stars and Stripes, Saturday May 24, 1969, Volume 28, Number 37, стр.1,2
  101. ↑ Three Libyans seek asylum third defection in 5 months
  102. ↑ ASN Aviation Safety Database. Lockheed C-130 Hercules Мұрағатталған 4 тамыздың 2011 жылы.
  103. ↑ ASN Aviation Safety Database. Lockheed C-130 & L-100 Hercules
  104. ↑ Firefighting C-130 Crashes In SD; 2 Dead (en-US), 7NEWS (2 шілде 2012). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  105. ↑ Four dead in fire-fighting plane crash  (ағыл.), The Independent. Тексерілді 17 қазанның 2018.
  106. ↑ abanks@shelbystar.com, Alicia Banks /. Report: NC Air Guard crew misjudged flight conditions before crash  (ағыл.), Shelby Star. Тексерілді 17 қазанның 2018.
  107. ↑ Airframe Details for C-130 #5363  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  108. ↑ Harro Ranter ASN Aircraft accident Lockheed C-130H Hercules 93-1458 Edgemont, SD. aviation-safety.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  109. ↑ Airframe Details for C-130 #5530  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  110. ↑ Wayback Machine (16 мамыр 2015). Тексерілді, 17 қазан 2018.
  111. ↑ Airframe Details for C-130 #5560  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  112. ↑ Ethiopia: Military plane crashed in Dire Dawa three days before another plane crashed in Mogadisho - Sodere: Ethiopian Social Media Network Video News Drama Music (30 тамыз 2013). Тексерілді, 17 қазан 2018.
  113. ↑ Harro Ranter Accident Lockheed C-130B Hercules 1563, 06 Aug 2013. aviation-safety.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  114. ↑ Algeria plane crash 'kills dozens' (en-GB), BBC News (11 ақпан 2014). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  115. ↑ Airframe Details for C-130 #4919  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  116. ↑ Harro Ranter ASN Aircraft accident Lockheed C-130H-30 Hercules 7T-WHM Aïn Kercha. aviation-safety.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  117. ↑ ‘Wake turbulence’ led to C-130 J aircraft crash (en-US), The Indian Express (23 сәуір 2014). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  118. ↑ Военно-транспортный самолет разбился в Индии, пять человек погибли, РИА Новости (20140328T1156+0400Z). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  119. ↑ Airframe Details for C-130 #5640  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  120. ↑ وزير الدفاع يتقدم جنازة ضحايا الطائرة العسكرية التي سقطت بالفيوم - بوابة الشروق (ar-eg). Тексерілді, 17 қазан 2018.
  121. ↑ Six killed in military aircraft crash in southern Egypt  (ағыл.). Ahram Online. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  122. ↑ Harro Ranter ASN Aircraft accident Lockheed C-130H Hercules SU-BAT/1287 Kom Ashwin, Fayoum. aviation-safety.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  123. ↑ Brazil to remove aircraft from Antarctica more than two years after crash. www.9news.com.au. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  124. ↑ Airframe Details for C-130 #4441  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  125. ↑ Harro Ranter ASN Aircraft accident Lockheed C-130M Hercules 2470 Teniente Rodolfo Marsh Martin Air Base, King George Island. aviation-safety.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  126. ↑ Airframe Details for C-130 #3627  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  127. ↑ Harro Ranter ASN Aircraft accident Lockheed NC-130F Hercules 148897 Port Hueneme-Point Mugu NAS, CA (NTD). aviation-safety.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  128. ↑ Ghostrider gunship scrapped after inverted flight scare (en-GB), Flightglobal.com (17 қараша 2015). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  129. ↑ a b Airframe Details for C-130 #5710  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  130. ↑ Scores dead in Indonesia plane crash  (ағыл.), BBC News (30 June 2015). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  131. ↑ Dozens dead after Indonesian military plane crashes in residential area (en-AU), ABC News (30 маусым 2015). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  132. ↑ Крушение самолёта в Индонезии: число жертв достигло 140 человек
  133. ↑ Airframe Details for C-130 #3616  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  134. ↑ Harro Ranter ASN Aircraft accident Lockheed C-130B Hercules A-1310 Medan-Soewondo Air Force Base (MES). aviation-safety.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  135. ↑ Schogol, Jeff. C-130 crash in Afghanistan was not enemy action, Air Force says (en-US), Air Force Times (7 тамыз 2017). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  136. ↑ «Геркулес» упал из-за футляра для очков // Газета. Ру, 21.04.2016
  137. ↑ Airframe Details for C-130 #5648  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  138. ↑ Jornal Económico (pt-PT). O Jornal Económico. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  139. ↑ Rita Tavares, Ana Cristina Marques, Vítor Matos Acidente com C-130 fez três mortos na base do Montijo (pt-PT). Observador. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  140. ↑ Porque terá este C-130 saído da pista à descolagem? (pt-PT), Jornal Expresso. Тексерілді 17 қазанның 2018.
  141. ↑ Военно-транспортный самолёт разбился в Португалии // Фонтанка.ру, 11.07.2017
  142. ↑ Airframe Details for C-130 #4777  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  143. ↑ Harro Ranter ASN Aircraft accident Lockheed C-130H Hercules 16804 Montijo Air Base. aviation-safety.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  144. ↑ Aminuddin, Muhammad. 13 Korban Pesawat Hercules Jatuh di Wamena Akan Diterbangkan ke Malang, detiknews. Тексерілді 17 қазанның 2018.
  145. ↑ Hercules Plane Crashes in Jayawijaya Regency, Papua (en-US). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  146. ↑ antaranews.com. Semua jenazah korban Hercules diterbangkan ke Malang - ANTARA News (id-ID), Antara News. Тексерілді 17 қазанның 2018.
  147. ↑ Airframe Details for C-130 #4785  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  148. ↑ Harro Ranter ASN Aircraft accident Lockheed C-130H Hercules A-1334 Wamena Airport (WMX). aviation-safety.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  149. ↑ Marine Corps aircraft crashes, killing 16 > The Official United States Marine Corps Public Website > Press Release Display (11 шілде 2017). Тексерілді, 17 қазан 2018.
  150. ↑ Schogol, Jeff. 16 dead after Marine Corps KC-130 plane from Cherry Point crashes in Mississippi (en-US), Military Times (8 тамыз 2017). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  151. ↑ Marine Plane Had Emergency at High Altitude, General Says  (ағыл.). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  152. ↑ McCarthy, Waverly. UPDATE: 16 people on board military C-130 killed in LeFlore County plane crash  (ағыл.). Тексерілді 11 шілденің 2017.
  153. ↑ В авиакатастрофе в США погибли 16 морпехов // РГ, 11.07.2017 (+видео)
  154. ↑ Airframe Details for C-130 #5303  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  155. ↑ Harro Ranter ASN Aircraft accident Lockheed KC-130T Hercules 165000 Itta Bena, MS. aviation-safety.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  156. ↑ Airframe Details for C-130 #5457  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  157. ↑ mohamed maghrbi المؤسسة الوطنية للنفط - A statement (en-gb). noc.ly. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  158. ↑ UPDATE 3-Three dead after transport plane crashes at Libya oilfield | News by Country | Reuters (30 сәуір 2018). Тексерілді, 17 қазан 2018.
  159. ↑ Airframe Details for C-130 #4992  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  160. ↑ Harro Ranter ASN Aircraft accident Lockheed C-130H-30 Hercules registration unknown Sharara Airstrip. aviation-safety.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  161. ↑ Copp, Tara. Puerto Rico WC-130 crashes in Georgia with 9 on board (en-US), Air Force Times (2 мамыр 2018). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  162. ↑ 9 dead after Puerto Rican National Guard plane crashes in Georgia (en-US), NBC News. Тексерілді 17 қазанның 2018.
  163. ↑ СМИ: все находившиеся на борту разбившегося в США С-130 Hercules погибли // ТАСС, 03.05.2018
  164. ↑ Airframe Details for C-130 #4110  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  165. ↑ Harro Ranter ASN Aircraft accident Lockheed WC-130H Hercules 65-0968 Savannah/Hilton Head International Airport, GA (SAV). aviation-safety.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  166. ↑ A LA UNE - Urgent / Un avion militaire fait une sortie de piste à Biskra    sur Algerie Focus  (фран.), Algerie Focus (3 маусым 2018). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  167. ↑ Exclusif- L'Hercules C-130 s'est brisé en deux à Biskra (Photo) - ALG24  (фран.), ALG24 (3 маусым 2018). Тексерілді 17 қазанның 2018.
  168. ↑ Airframe Details for C-130 #4911  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  169. ↑ Harro Ranter ASN Aircraft accident Lockheed C-130H Hercules 7T-WHT Biskra Airport (BSK). aviation-safety.net. Тексерілді, 17 қазан 2018.
  170. ↑ ​6 U.S. service members among 11 dead in Afghan plane crash  (ағыл.). Тексерілді 20 қазанның 2018.
  171. ↑ В Афганистане погиб транспортный самолет ВВС США C-130J «Геркулес» (ru-RU), ИА REGNUM. Тексерілді 20 қазанның 2018.
  172. ↑ PAF ISB2 photos | C-130.net  (ағыл.). www.c-130.net. Тексерілді, 15 қараша 2018.
  173. ↑ U. S. Marines [https://twitter.com/USMC/status/1070440210293506049 Search and rescue operations continue for a KC-130 and an F/A-18 that were involved in a mishap off of the coast of Japan around 2:00 a.m. Dec. 6. The circumstances of the mishap are currently under investigation. Media can contact @IIIMEF at IIIMEFMEDIA@usmc.mil.]  (ағыл.). @USMC (5 December 2018). Тексерілді, 6 желтоқсан 2018.
  174. ↑ Geoff Ziezulewicz, Shawn Snow Search off Japanese coast underway for missing Marines after Corps C-130 and F/A-18 fighter jet crash (en-US). Marine Corps Times (6 желтоқсан 2018). Тексерілді, 6 желтоқсан 2018.
  175. ↑ Tyler Rogoway U.S. F/A-18 And KC-130 Collide During Refueling Sending Both Into Waters Off Japan (Updated). The Drive. Тексерілді, 8 желтоқсан 2018.
  176. ↑ A. B. C. News Marines identify killed F/A-18 pilot as search continues for 5 missing  (ағыл.). ABC News (7 December 2018). Тексерілді, 8 желтоқсан 2018.
  177. ↑ Christopher Woody, David Choi 2 Marine Corps aircraft were involved in a 'mishap' over Japan, and a search-and-rescue operation is underway. Business Insider. Тексерілді, 6 желтоқсан 2018.
  178. ↑ Bloomberg - Are you a robot?. www.bloomberg.com. Тексерілді, 6 желтоқсан 2018.
  179. ↑ Sputnik US Marines Launch Search and Rescue Effort After Two Planes Crash Near Japan  (ағыл.). sputniknews.com. Тексерілді, 6 желтоқсан 2018.
  180. ↑ Два самолета ВМС США потерпели крушение у берегов Японии. ТАСС. Тексерілді, 6 желтоқсан 2018.
  181. ↑ Американский истребитель столкнулся с самолетом KC-130 у побережья Японии - РИА Новости, 06.12.2018  (орыс.). РИА Новости. Тексерілді, 6 желтоқсан 2018.
  182. ↑ Harro Ranter ASN Aircraft accident Lockheed Martin KC-130J registration unknown Muroto Cape, Japan. aviation-safety.net. Тексерілді, 8 желтоқсан 2018.
  183. ↑ Lostarmour ID - 19770, KC-130J, Pacific Ocean. lostarmour.info. Тексерілді, 8 желтоқсан 2018.
  184. ↑ Основные летно-технические характеристики Ан-70 [2].
  185. ↑ Ан-70 на сайте airwar.ru.
  186. ↑ A400M Grizzly.
  187. ↑ A400M на сайте производителя date=2014-07-01.
  188. ↑ C-130 HERCULES.
  189. ↑ C-130J Super Hercules.
  190. ↑ Shaanxi Y-9 (Yun-9).
  191. ↑ Китай начал летные испытания нового транспортника.
  192. ↑ Yun-9 Multipurpose Transport Aircraft date=2013-11-03.

Әдебиет өңдеу

  • С. Кедров Сол «Геркулес». Lockheed C-130-ны құру тарихы мен модификациялары : журнал. — 2000. — № 3. — б. 13—16. — ISSN 0130-2701.
  • О. Пиунов АҚШ ӘӘК арнайы операциялар күштерінің «Геркулес» С-130 типті ұшақтары : журнал. — 2011. — № 11. — б. 59—71.
  • О. Пиунов АҚШ ӘӘК арнайы операциялар күштерінің "Геркулес" С-130 типті ұшақтары (Жалғасы) : журнал. — 2011. — № 12. — б. 52—54.

Сілтемелер өңдеу

«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Lockheed_C-130_Hercules&oldid=3243642» бетінен алынған