Ізбасар Рақымбайұлы Рақымбаев

Ізбасар Рақымбайұлы Рақымбаев (20 қазан 1937 жыл, Еңбекшіқазақ ауданы, Алматы облысы) — қазақстандық ғалым, биолог, биология ғылымының докторы (1980), профессор (1985), Ұлттық ғылым академиясының академигі (2003).

Ізбасар Рақымбайұлы Рақымбаев
Туған күні	20 қазан 1937 (1937-10-20) (87 жас)
Туған жері	Рахат ауылы, Еңбекшіқазақ ауданы, Алматы облысы, Қазақ КСР, КСРО
Ғылыми аясы	биотехнология
Ғылыми дәрежесі	биология ғылымдарының докторы
Ғылыми атағы	Ұлттық ғылым академиясының академигі
Несімен белгілі	Қазақстандағы биотехнология ғылымының негізін салушы
Марапаттары

Өмірбаяны

Рақымбаев 1937 жылғы 20 қаңтарда Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданы Рахат ауылында дүниеге келген.

1960 жылы К.А. Тимирязев атындағы ауылшаруашылық академиясын бітіріп, 1963 жылға дейін Ботаника институтының биохимия зертханасының ғылыми қызметкері болды.

1963–1967 жылдары Рақымбаев Мəскеудің технологиялық институтында аспирантурада оқыды, 1981 жылға дейін Бас ботаника бағытының физиология зертханасының мең­ге­ру­шісі болды. Сол жылы Докторлық диссертациясын Мəскеудегі Физиология институтында қорғайды.

1981–1989 жылдары Рақымбаев Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің физиология және биохимия кафедрасының меңгерушісі болды, одан кейін Бас ботаника бағытының директоры.

1993 жылы Рақымбаев Өсімдіктер биологиясы және биотехнологиясы институтының ұйымдас­тырып, оның алғашқы директоры болды. 2006 жылдан бастап сол институттың бас ғылыми қызметкері.

Ғылыми жұмыстарының мəселесі

Рақымбаев ғылым мен өндірістің жаңа саласы — биотехнология ғылымының іргесін қа­ла­ушы. Оның ғылыми еңбектері өсімдіктің өсуі мен да­муын реттеу­ге, организм және жасуша деңгейіндегі гормоналды механизмдерін зерт­теуге ар­нал­ған. Рақымбаев өсімдік онтогенезіндегі фитогормондардың динамикалық топо­гра­фиясы тура­лы теориялық түсінікті ұсынып, оның тәжірибе жүзінде негізін қалады. Бұл жаңа ғылыми иде­яны бүкіл әлем ғалымдары мойындады және ол «Өсімдіктің өсуі» оқулы­ғы (М., 1984) мен «An­nual review of Plant Physiology» (1985, vol. 48) халықаралық басы­лымында жарық көрді.

Оның in vitro биологиясы бойынша ғылыми зерттеулерінің нәтижелері сома­ти­калық және жыныс жасушалары культурасындағы пролиферация, дифференцировка, мор­­­фогенез және регенерация процестерінің цитофизиологиялық механизмдерін тү­сі­ну­ге мүмкіндік берді. Бұл күрделі репродуктивті даму процестері андрогенез бен ги­но­генез туралы қазіргі заманғы түсініктердің кеңеюіне одан әрі кең жол ашты. In vitro жағ­дайында жыныс жасушалары морфогенезі бағдарламасы дамуының гамето­фитті жолдан спорофитті жолға ауысуының жасушалық механизмдерін анықтап, соның негізінде селекция процесін жылдамдатудың және жеңілдетудің биотехнологиялық әдістерін жасады.

Ол шәкірттерімен бірге сирек кездесетін және жер бетінен жойылып бара жатқан өсімдіктерді клондаудың аса тиімді биотехнологиясын, гаплоидты организмдерді алудың әдісі мен жасуша селекциясын, жасуша инженериясын, өсімдік генофондын өте төменгі температурада (-1960°С) сақтанудың тәсілдерін жасады. Оның теориялық және қолданбалы әдістері бидай мен күріштің жаңа, мол өнім беретін сорттарын шығару арқылы іске асырылды.

Оның белсене араласуымен Қазақстанның биотехнология саласы бойынша ғылыми-техникалық саясатының Концепциясы, биологиялық әртүрлікті сақтаудың және тиімді пайдаланудың Концепциясы жасалды. Ол Ресей Федерациясы Өсімдіктер физиологиясы қоғамы Президиумының құрметті мүшесі, Халықаралық био­технология қоғамының мүшесі, Халықаралық өсімдікті көбейту қоғамының мү­шесі, «Биотехнология. Теория және практика» журналы редколлегиясының мүшесі, өсімдіктер физиологиясы мен биохимиясы мамандығы бойынша докторлық диссертация қорғау жөніндегі диссертациялық кеңестің төрағасы болған (1994–2006).

Ғылыми еңбектері жəне шəкірттері

Рақымбаев өсімдіктер физиологиясы, биохимиясы және биотехнологиясына арналған 370 ғылыми еңбектің, соның ішінде 7 монографияның, 7 брошюра мен 21 оқулықтар мен оқу-методикалық әдістемелердің авторы. Бұл еңбектер өсімдік биологиясының теориялық және әдістемелік негізінің дамуына айтарлықтай үлес қосты. Бидайдың 4 және күріштің 2 сортының авторы.

Ол өзінің ғылыми мектебін қалыптастырды, 8 ғылым докторы мен 27 ғылым кандидаттарын дайындады.

Ғылыми мектебі

Ол өзінің ғылыми мектебін қалыптастырды, 8 ғылым докторы мен 30 ғылым кандидаттарын дайындады. Шәкірттері Қазақстанда және шет елдердің (Ресей, Үндістан, Аустралия, Израиль, Тәжікстан, Өзбекстан, Қырғызстан) ғылыми-зерттеу мекемелері мен жоғары оқу орындарында қызмет етеді.

Монографиялары

• Вегетативное микро­размножение растений (Алматы, Ғылым, 1985)
• Культура клеток и биотехнология растений (Алматы, ҚазМУ, 1991)
• Биотех­нология зерновых культур (Алматы, Ғылым, 1992)
• Культура клеток и клеточная инженерия растений (Алматы, ҚазМУ, 1994)
• Эмбриология растений (Алматы, ҚазМУ, 1996).

Марапаттары

• Тың жерлерді игергені үшін медалі (1968)
• Ерен еңбегі үшін медалі (1970)
• Қазақстанның тәуелсіздігіне 10 жыл медалі (2001)
• Қазақстанның ғылымын дамытуға қосқан еңбектері үшін медалі (2004 ж.)
• ҰҒА үлкен алтын медалі (2010)
• 1941–1945 жылдары Ұлы Отан соғысындағы Жеңіске 60 жыл медалі (2015)