Абхаздар

Абхаздар (өз атауы — а́псуа, абх. аԥсуаа; груз. აფხაზები) — Абхазияның негізгі халқын құрайтын абхаз-адығ халқы.

Абхаздар
Бүкіл халықтың саны
шамамен 300 000 адам
Ең көп таралған аймақтар
Абхазия	122 069 адам (2011)
Түркия	162 000
Ресей	11 249 (2010)
Сирия	5200
Германия	5000
Украина	1458 (2001)
Грузия	864 (2014)
Тілдері
Абхаз тілі
Діні
православ мұсылман-суннит дәстүрлі сенім-наным

Грузияда — 96 мың адам, соның ішінде Абхазия Республикасында 93 мың (1992). Біразы Түркия, араб елдеріне 19 ғасырдың 2-жартысында қоныс аударған. Абжуй, гудаут, самурзакан этникалық топтары бар. Жалпы саны 115 мың адам.

Тілі

Еуропа нәсілінің балкан-кавказ тармағына жатады, абжуй, бзыб тілінде сөйлейді, жазуы кириллицаға негізделген.

Абхаз жазуы

Абхаз жазуы – абхаз тілінің жазуы. Өзінің графикалық негізін бірнеше рет өзгертіп, реформаланған. 1862 жылы А.ж. кирил графикасына негізделді. Осы жылдары Ресей ғалымы П.Услар абхаз тілінің «Абхаз тілі» деп аталатын алғашқы грамматикасын жазды. Бұл еңбекте кирилге негізделген абхаз әліпбиінің алғашқы нұсқасы ұсынылған. Алғашқы әліпбиде 55 таңба болды. 1926 жылдан бастап А.ж. латын әліпбиіне көшірілді. 1938 жылы грузин графикасы негізіндегі екі әліпби жобасы ұсынылып, Д.Гулиа, С.Джанашиа және А.Шанидзенің жобасы қабылданды. 1954 жылы А.ж. қайтадан кирил әліпбиіне көшірілді. Әліпбиге біраз өзгерістер енгізілсе де, Услар-Завадский әліпбиіне негізделді. Лабиалданғандауыссыздар «ә» – шва таңбасы арқылы диграфтармен белгіленді. Қазіргі уақытта А.ж. кирил әліпбиін қолданады. Әліпбиде жеке 38 әріп пен 18 диграф бар. 1996 жылғы орфографиялық реформаға дейін лабиалданған алты дыбыс «ә» таңбасы арқылы емес, у: гу, ҕу, ку, қу, ҟу, ху арқылы белгіленді және бұл алты диграфқа әліпбиде жеке орын берілмеген. Х.Бгажбының тұжырымы бойынша, бұл дауыссыздар лабиализациялаудың басқаша сипатына ие. Жіңішке дауыссыздар жіңішкелік «ь» таңбасы арқылы диграфтармен белгіленеді

Діні

Діні — мұсылман-сүннит, православие дінін ұстанатындар да бар.

Тарихы

Абхаздардың ата-тегі Батыс Кавказды ежелден мекендеген. Ассирия жазбаларында — абешла, көне деректерде — абазг деп аталған. 8-10ғасыр Абхаз патшалығы кезінде көп тайпалар абхаз халқының құрамына кірді. 13 ғасырдың 2-жартысында Абхаз патшалығын моңғол-татарлар жаулап алды. 16 ғасырдан бастап Түркия бодандығында болды. 17 ғасырдың басында дербес Абхазия княздығы құрылды. 1810 жылы Ресей империясының құрамына кірді (1864 жылдан бастап Сухуми округі). 1921жылы Абхазия КСР-і құрылды. 1921 жылдан бастап Грузия КСР-нің құрамына енді, 1931 жылдан АКСР құқығын иемденді. 1990 жылдың желтоқсанынан Абхазия автономиялық республикасы, 1992 жылы шілдесінен Абхазия Республикасы. 1992 — 94 жылдары аралығында Абхазия Республикасы территориясында елдің мемлекет мәртебесіне байланысты қарулы қақтығыстар болды.

Кәсібі

Абхаздардың негізгі кәсібі — егіншілік, отарлап мал бағу, омарташылық және аң аулау. Жүгері, бидай, темекі, мақта, жүзім, жеміс-жидек, ірі қара, тауда ешкі өсіреді. Кейін шай, цитрус жемістерін өсіре бастады. Дәстүрлі қолөнері — ауыл шаруашылығы құралдарын, ыдыс-аяқ, аң мүйізінен, темірден әшекейлер жасау, кесте тігу, кілем тоқу, ағаш өңдеу. Үлкен патриархалдық отбасына — аталықтарға бірігеді. 19 ғасырда көршілік қауым көбейе бастады. Дөңгелек, төртбұрышты шетеннен тоқылған баспаналар 19 ғасыр ағаш үйлермен, 2 қабатты тас үйлермен ауыстырылды.

Мәдениеті

Ерлер — жүннен тоқылған немесе мақталы шалбар, көйлек, бешпет, бурка, киіз қалпақ киеді. Әйел киімдері — бүрмелі шалбар, тік жағалы көйлек, бешпент, байлауыш, ағаш кебіс.
Ұлттық тағамдары — мамалыга, ашыған сүт, ірімшік, көкөніс, пісірілген қой, қуырылған құс еті (аджика).

Қазақстандағы абхаздар

Абхаздар Қазақстанға Ұлы Отан соғысы жылдары және оның алдында күштеп көшірілген. 2009 жылғы санақ мәліметі бойынша Қазақстанда 76 адам тұрады.

Галерея

• 

  Children waving miniature Abkhazian flags

• 

  Parade exhibiting Abkhazian flags

• 

  Абхаз генералдары

• 

  1839 жылғы Абхаз зиялы қауымдарының конференциясы