Адыгейлер

Адыгейлер (өз атауы — а д ы г е) — Адыгей Республикасының жергілікті халқы. ТМД елдерінде (30 мың), адыгейлер республикасындада (90 мың), Түркия және Араб елдерінде де (саны белгісіз) тұрады.

Тілі

Субэтникалық топтары: абадзех, бесленей, бжедуг, егер-укай, манхег, махошей, натурхай, темиргой, хатухай, шапсугтер. Еуропа расасының Балқан-Кавказ тармағына жатады. Солтүстік Кавказ тілдері шоғырына жататын адыгей тілінде сөйлейді, жазуы орыс графикасына негізделген. 1918 жылы араб графикасы негізінде адыгей әліппесі жасалды. Адыгей халқы 1927 жылдан 1938 ж. орыс графикасына көшкенге дейін латын әліпбиін қолданды.

Діні

діні — мұсылман-суннит.

Тарихы

Кабардалар мен черкестермен туыс, олар жеке халық болып бөлініп шыққан соң, Кавказ жағалауы мен Кубань бассейнінде Адыгейлер ұлты қалыптаса бастайды. 16 ғасырда Ресейдің қол астына кірді. 1922 жылы Адыгей (Черкес) автономиялы облысы құрылып, ол 1928 ж. Адыгей автономиялы облысы деп аталды. 1937 жылдан Краснодар өлкесінің құрамында болып, 1990 жылы одан бөлініп шықты. 1992 жылы наурызда Адыгей республикасы құрылды.

Кәсібі

Дәстүрлі кәсібі — егіншілік (тары, сұлы, жүгері, бидай), мал (сиыр, жылқы, ұсақ малдар) шаруашылығы, бағбаншылық. Аңшылықпен шұғылданады, бал арасын өсіреді, былғары өңдеу кәсібі дамыған. Үйде қоға шөбінен әр алуан бұйымдар, намазға арналған кілемше, сөмкелер т.б. тоқиды.
Дәстүрлі қоныстары жекелеген хуторлардан құралған. Үйлері балшықпен сыланған, тоқыма қабырғалардан тұрады.

Мәдениеті

Ұлттық киімдегі Адыгейлер

Дәстүрлі мәдениеті кабардалармен тамырлас. Таулы аудандарда бірнеше ұрпақ өкілдері бірге тұратын үлкен отбасылар сақталған. Фольклорында ертегілер, батырлар жырлары, тарихи, аңшылық, той, бесік жырлары, әзіл әндер бар. Музыкалық аспаптары: ішекті шичепшин, апепшин, камыль немесе бжами, пхачич. 19 ғасырдан гармон тараған.
Дәстүрлі тағамдары дәнді дақылдардан, еттен, сүттен, жүгері, тары, бидай өнімдерінен дайындалады. Бидай ұнынан пешке жауып нан пісіреді. Сиыр, қой, тауық етін пайдаланады. Сүтті ашытып ішеді, оны ірімшік жасауға да пайдаланады. Көкөніс, пияз, сарымсақ, бұрыш кеңінен қолданылады.

Қазақстандағы адыгейлер

Адыгейлер Қазақстанға Ұлы Отан соғысы жылдары және оның алдында күштеп көшірілген. Қазақстандағы адыгейлердің саны - 87 адам (2009).