Алтай Найманбайұлы
Алтай Найманбайұлы (1697-1783 ж.ж.) – би, шешен, Жетісуды жоңғарлардан азат етуге ат салысқан тұлға. Ұлы жүз құрамындағы Албан тайпасының Қызылбөрік руынан шыққан.
Өмірбаяны
өңдеуЖетісудың Таутүрген мен Таушелек өңірлері арасында (қазіргі Алматы облысының Еңбекшіқазақ ауданы) дүниеге келген. Ұлы жүздің Албан тайпасының Қызылбөрік руы, Есен-Еламан-Найманбайдан Алтай, Әжібай және т.б. тарайды. Алтай би өзінің бірге туған інісі Әжібай батырмен және Өтеген, Хангелді, Райымбек, Тауасар, Есбол батырлармен және өзге азаттық үшін күрескерлермен бірігіп Жетісуды жоңғарлардан босату жолындағы азаттық күреске белсене араласқан. Батыр және би ретінде қалмақтармен болған азаттық шайқастарда танылды. Алтай би Жетісу өлкесін жоңғар шапқыншылығынан қорғауда батырлығымен, әрі әділдігімен есімі елге танымал болған би. Сол кездегі қазақтың төбе билері Қазыбек би, Әйтеке би, Төле билермен ақылдаса отырып, қазақ халқының Абылайдың ақ туының астына бірігіп, қазақ халқын жоңғар шапқыншылығынан азат етуге тікелей араласқан тұлға.
«Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» уақытында Жетісу өңірі қазақтары Сарыарқа, Қаратау, Түлкібас пен Қазықұрт өңірлеріне босып кеткен еді. Енді азат етілген аймаққа Сарыарқа, Қаратау, Түлкібас пен Қазықұрт жерінен халықты қайтаруды іске асыруды қолға алған тұлғалардың көш басында Алтай би Найманбайұлы тұрды.
Капитан И.Г. Андреевтің 1785 жыл 1790 жыл аралығындағы а «Описание средней орды киргиз-кайсаков» жазбасында ХVIII ғасырдағы Алтай би мен Әжібай батырлар қонысын Тарбағатай өңірінде, қытай шекарасына жақын орналасқан, жазда көшпелі қоныстары осы Тарбағатай өңіріндегі шұрайлы жерлерде, ал қыста Тақтатау трассасының жоғары жағын Қызылбөрік Алтай бидің елінің мекен еткенін жазады[1].
Алтай би Найманбайұлының жатқан жері кезіндегі 1853 Патшалық Ресейдің карталарынан табылып отыр. Ол жер қазіргі Жетісу облысы Сарқан ауданы Лепсі станциясының қасында Көктерек (бұрыңғы атауы Максим Горький) ауылына жақын жерде. Нақтысы, Көктеректің қасында Молдабай деген қыстақтың түбінде «Магила Алтай би» бейіт орны табылған. Алтай бидің осы мекенде жерленгенінің тағы бір ескерткіші қазіргі күнге дейін Алтай көлдері деген көлдер атауының әлі сақталынып тұруын атауға болады. Қазіргі уақытта Алтай би ұрпақтары Алматы обылысы, Кеген, Райымбек аудандары мен Алматы қаласында өмір сүріп жатыр.
2022 жылдың 28 желтоқсанында Ш.Ш. Уәлиханов атындағы Тарих және этнология институтында Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, М.О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты, Р.Б. Сүлейменов атындағы Шығыстану институты және Түркияның Анкара қаласындағы Хаджеттепе университеті, И.Арабаев атындағы Қырғыз мемлекеттік университеті ғалымдарының қатысуымен «Дала экспедициясы негізіндегі деректер және ел бірлігін еселеген Алтай би Найманбайұлы» атты Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция өтіп, онда Алтай би Найманбайұлының өмірі мен қызметі, елді даудан, жерді жаудан қорғаудағы ақылгөй даналығы мен ерлік істері жан-жақты талқыланды[2].