Анаэробтар
Анаэробтар, анаэробты микроорганизмдер — қоршаған ортада бос оттегі жоқ кезде өмір сүруге және көбеюге қабілетті микроорганизмдер[1]; атмосфералық оттегі болмайтын жерде тіршілік етуге бейім микроорганизмдер.
Анаэробтарға көптеген бактериялар, инфузориялар кейбір таспа құрттар, аскарид және аздаған ұлулар жатады.[2]
Анаэробты организмдер, анаэробтар (гр. an – сыз, сіз, емес қосымшасы, гр. aеer – ауа және гр. bіos – тіршілік) – оттексіз ортада өсіп-өніп, тіршілік ететін организмдер.
1861 жылы Л.Пастер май қышқылын ашытатын бактерияны тапқаннан кейін анаэробты организмдер терминін ғылымға енгізген. Анаэробты организмдер негізінен прокариотты организмдер арасында кең тараған. Ал эукариотты организмдер арасында ашытқы саңырауқұлақтарында, буынаяқтылардың ішегінде өмір сүретін қарапайымдарда, ал көп клеткалы организмдер ішінде ішек паразиттерінде (атап айтқанда таспа құрттар мен аскаридаларда) кездеседі. Анаэробты организмдер тіршілік ететін ортасында оттектің болу не болмауына байланысты олигатты анаэробты организмдер және факультативті анаэробты организмдер болып бөлінеді. Олигатты анаэробты организмдер – тіршілігі мүлдем оттексіз жүретін организмдер. Оларға май қышқылы бактериясы және сіреспе бактериялары жатады[3].
Көп жасушалы жануарлар арасында олигатты анаэробты организмдер кездеспейді. Факультативті анаэробты организмдер – табиғатта оттектің бар-жоғына қарамай тіршілік ететін организмдер (мысалы, ашытқы саңырауқұлақтары, іш сүзегі, топалаң қоздырғыштары, т.б.). Анаэробты организмдер негізінде құрамында оттек бар органикалық қосылыстарды (спиртті, сүт қышқылын, май қышқылын, т.б.), ал кейбір түрлері минералды қосылыстарды (сульфаттарды немесе нитраттарды) ыдыратып, осы процесс кезінде бөлініп шыққан оттекті өзінің тіршілік әрекетінде пайдаланады. Анаэробты организмдер аэробты организмдер сияқты табиғаттағы зат айналу процесіне, органикалық және минералды заттардың өзгеруіне үлкен әсер етеді. Олар спирт және сүт қышқылын ашыту процесінде кеңінен қолданылады. Кейбір анаэробты организмдер асқа, тағамға түссе, тез өсіп-өніп, адам мен жануарларды уландыруы, ал ауру тудырғыш (патогенді) анаэробты организмдер түрлі жұқпалы ауруларды (сіреспе, ботулизм газды гангрена, т.б.) таратуы мүмкін.[4]
Аэробты ортаның дәрежесі
өңдеуОртаның потенциалын өлшеу үшін М.Кларк рН20 мәнін, сутегі газының парциалды қысымының теріс логарифмін қолдануды ұсынды. [0-42,6] диапазоны сулы ерітіндінің сутегімен және оттегімен қанығуының барлық дәрежесін сипаттайды. Аэробтар жоғары потенциалда [14-20], факультативті анаэробтар [0-20], ал облигаттылар ең төмен [0-10] өседі.
Анаэробты организмдерді өсіру
өңдеуАнаэробты организмдерді өсіру негізінен микробиологияның міндеті болып табылады.
Жағдай анаэробты көп жасушалы организмдерді өсірумен қиынырақ, өйткені оларды өсіру көбінесе белгілі бір микрофлораны, сондай-ақ метаболиттердің белгілі бір концентрациясын қажет етеді. Ол, мысалы, адам ағзасының паразиттерін зерттеуде қолданылады.
Анаэробтарды өсіру үшін арнайы әдістер қолданылады, олардың мәні ауаны жою немесе оны герметикалық термостаттарда мамандандырылған газ қоспасымен (немесе инертті газдармен) ауыстыру - анаэростаттар.
Анаэробтарды (көбінесе микроорганизмдерді) қоректік орталарда өсірудің тағы бір тәсілі - анаэробтарға улы асқын тотық қосылыстарын байланыстыратын қалпына келтіретін заттарды (глюкоза, натрий құмырсқа қышқылы, казеин, натрий сульфаты, тиосульфат, цистеин, натрий тиогликолаты және т.б.) қосу.
Дереккөздер
өңдеу- ↑ О.Д.Дайырбеков, Б.Е.Алтынбеков, Б.К.Торғауытов, У.И.Кенесариев, Т.С.Хайдарова Аурудың алдын алу және сақтандыру бойынша орысша-қазақша терминологиялық сөздік. Шымкент. “Ғасыр-Ш”, 2005 жыл. ISBN 9965-752-06-0
- ↑ Орысша-қазақша түсіндірме сөздік: Биология / Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д., профессор Е. Арын - Павлодар: «ЭКО» ҒӨФ. 2007. - 1028 б. ISBN 9965-08-286-3
- ↑ Пульмонология терминдерінің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Алматы: Ана тілі. 1996. ISBN 5-630-00473-5
- ↑ Қазақстан Республикасының табиғаты, 7 том