Уикипедия

Ардаби Мәулет


Ардаби Мәулетұлы (1 маусым ҚХР Шыңжаң өлкесі, Іле Қазақ автономиялық облысы Қорғас ауданы, Мұқыр ауылы 1984) – күйші, өнертанушы, өнертану PhD докторы, музыка, фольклор және этнография зерттеушісі.

Ардаби Мәулет
Туған күні

1 маусым 1984 (1984-06-01) (40 жас)

Туған жері

Мұқыр ауылы, Қорғас (Қытай) ауданы, Іле Қазақ автономиялық облысы, Шыңжаң өлкесі ҚХР

Азаматтығы

 Қазақстан

Ұлты

қазақ

Қызметі

күйші, өнертанушы, өнертану, этнограф

Әкесі

Мәулет Жақыпұлы

Басқалары

https://www.facebook.com/profile.php?id=100033861520756

«Ақмола облысының материалдық емес мәдени мұрасы: кешенді экспедициялық зерттеулер. І том.» атты ғылыми еңбегі Ақмола облысының 12 ауданы көлемін толық қамтыған далалық көлемді зерттеу саналады (2022 ж). Бұл еңбек үш тілде (қазақ, орыс, ағылшын) жарық көрді.

«Солтүстік Қазақстан облысының материалдық емес мәдени мұрасы: экспедициялық зерттеулер. І том» атты еңбегі Солтүстік Қазақстан облысының 3 ауданы бойынша рухани мұраларға (фольклор) далалық зерттеу еңбегі саналады (2022). Бұл еңбек екі тілде (қазақ, орыс) жарық көрді. Бұл зерттеулер мемлекеттік тапсырыспен жарық көрді.

Өмірбаяны

өңдеу

Ардаби Мәулетұлы (Маулет) 1984-жылы маусымның 1-күні ҚХР Шыңжаң өлкесі, Іле қазақ автономиялы облысы Қорғас ауданы Мұқыр ауылында дүниеге келген. Ардабидің атасы Жақып Әбдіраманұлы халық арасында бүркіт, қаршыға қайырған құсбегі, қақпаншы болумен қатар, ел аузында аты аталған халық күйшісі болған. Әкесі Мәулет те құс салып, қақпан құрып, гармон, домбыра тартады. Арғы аталарынан дарыған күйшілік Ардабиге дарыса, құсбегілік пен қақпаншылық өнері ағасы Бұғыбек Мәулетұлына дарыған. Ардабидің балалық шағы, қазақтың байырғы көшпенді мәдениетінің қаймағы бұзылмай сақталған ортасында өткендіктен ұлттық өнер мен этнографиялық құндылықтарға бала жасынан сусындап өседі.

Ардаби орта мектепті оқып жүргенде, Шыңжаң қазақтарына танымал өнер зерттеушісі, композитор Мәлік Шипанұлының баласы, күйші-домбырашы Асқар Мәлікұлынан домбырадан алғашқы сауатын ашады. Орта мектепті тамамдаған соң, Шыңжаң жеріне танымал күйшілер Ұран Ақатайұлы мен абыз күйші Камал Мақайұлынан дәріс алып, сол өңірдегі халық күйлерімен қоса халық композиторларының шығармаларын ден қоса үйренген.

Ардаби Мәулетұлы (Маулет) - Байжігіт (XVIII ғасыр), Бейсенбі (XIX ғасыр), Қожеке (XIX ғасыр), Қайрақбай (XIX ғасыр), Әшім Дүңшіұлы (XIX-XX ғасыр), Камал Мақайұлы, Таласбек Әсемқұлов, Жанғали Жүзбаев сияқты күйшілердің жолын қуған шертпе күй мектебінің өкілі.

Қазақстанның ауылдық елді-мекендерінде және шетелдерде өмір сүріп жатқан қандастарымызбен түрік халықтарының материалдық емес мәдени мұрасы (рухани мұра) туралы іргелі жинау, сақтау жұмыстарымен жүйелі айналысып, осы уақытқа дейін Қазақстанның Өнертану ғылымына енбеген 1000-нан астам аса құнды рухани мұра элементтерін (елді-мекендерде қатары күн санап сиреп бара жатқан үлкен кісілердің жадында сақталған ән, күй, жыр-терме, толғау, дастан, қисса, жарапазан, жоқтау, сыңсу, ел мен жерге қатысты аңыз-әнгімелер т.б.) және оларды сақтаушы көзі тірі мұрагерлерді жазып сақтады.

Еліміздің рухани тарихында аса маңызға ие «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасына қатысып, «Қазақтың дәстүрлі 1000 күйі» антологиясын құрастырушы жұмыс тобының мүшесі болып, Шығыс Қазақстан өңірінің күйшілік өнеріне тән стильдегі бұрын-соңды жарық көрмеген, 100 домбыра және сыбызғы күйлерін аталмыш антологияға енгізді. Сондай-ақ антологияда бұған дейін еш жерде жарық көрмеген ел арасынан табылған 10 ға тарта көне күйлерді тарихымен орындап енгізді. 30 дан астам ғылыми мақалалары отандық және шетелдік ғылыми басылымдарда жарық көрген. 5 авторлық және ұжымдық монография мен ғылыми зерттеулердің авторы.

«Қазақтың дәстүрлі 1000 күйі» антологиясына енген құндылықтарды қайталамайтын, «Қазақ күйлерінің антологиясы 500 күйі» (2020 ж) атты антологияға да, Ардаби Маулет жеке қорынан бұдан бұрын еш жерде жарық көрмеген ел арасынан жинаған, Шығыс Қазақстан өңірінің халық және халық композиторларынан 100 домбыра және сыбызғы күйлерін (үнтаспасы және аңызымен) енгізді. Ардабидің орындаушылығының арқасында бертінге дейін музыкатану ғылымына белгісіз болып келген Абай Құнанбайұлының «Ақтолқын», Бейсенбі Дөненбайұлының «Кеңес», Әшім, Тергеусіз Бәлекейұлының «Теріс қақпай» қатарлы көптеген күйлері мәлім болды.

Ардаби Мәулетұлы шертпе күй шеберлерінің күйлерін орындаумен қатар өз жанынан да бірнеше күйлер шығарған. Өз жанынан шығарған 5 авторлық күйі бар, олар: «Ардабидің шертпесі», «Ер аға», «Таласбекке арнау», «Несіпбек», [«Ана»].

Білімі

өңдеу

Қызметі

өңдеу
  • 2010-2013 жж. Еркеғали Рахмадиев атындағы Мемлекеттік академиялық филармония қазақ халық аспаптары оркестрінің әртісі (Астана қ);
  • 2013-2015 жж. Қазақ радиосының редактор-жүргізушісі (Астана қ);
  • 01.02-01.05.2016 жж. Ықылас Дүкенұлы атындағы халық музыкалық аспаптары музейі ғылым бөлімінің меңгерушісі (Алматы қ);
  • 01.11.2016 ж. бастап ҚР Ұлттық музейі Мәдени мұраны ғылыми-зерттеу институты Қазақатың дәстүрлі мәдениеті бөлімінің жетекшісі (Астана қ);
  • 2022 ж. бастап Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университеті постдокторанты, оқытушы (Астана қ).

Шығармашылығы

өңдеу

Ардаби Мәулетұлы орындаған күйлерге арқау болған бейнебаяндар

Ардаби Мәулетұлының домбыра үйрену бейне сабақтары 

1-сабақ. Домбыраның құрылысы және дұрыс отыру «El.kz» интернет-жобасы. 20.07. 2020.
2-сабақ. Сол қолдың перне басу әдістері. «El.kz» интернет-жобасы.  21.07. 2020.
3-сабақ. Халық әні «Еркем-ай» әнін үйрену. «El.kz» интернет-жобасы. 21.07. 2020.
4-сабақ. Халық күйі «Кеңес» үйрену. «El.kz» интернет-жобасы. 22.07. 2020.
5-сабақ. Халық күйі «Келіншек» үйрену. 22.07. 2020.
6-сабақ. С. Тұрысбековтың «Көңіл толқыны» күйін үйрену (1-бөлім). «El.kz» интернет-жобасы. 30.07. 2020.
7-сабақ. Секен Тұрысбековтың «Көңіл толқыны» күйін үйрену (2-бөлім). «El.kz» интернет-жобасы. 01.08. 2020
8-сабақ. Әбдімомын Желдібаевтың «Ерке сылқым» күйін үйрену. «El.kz» интернет-жобасы.  19.08. 2020.
9-сабақ. Құрманғазының «Алатау» күйін үйрену (1-бөлім). «El.kz» интернет-жобасы. 19.08. 2020. 
10-сабақ. Құрманғазының «Алатау» күйін үйрену (2-бөлім). «El.kz» интернет-жобасы. 19.08. 2020.
11-сабақ. Құйма құлақтықпен немесе нотамен күй үйренудің ерекшеліктері туралы. «El.kz» интернет-жобасы. 19.08. 2020.
12-сабақ. Төлеген Момбековтың «Салтанат» күйін үйрену. «El.kz» интернет-жобасы. 19.08. 2020.
13-сабақ. Құрманғазының «Ақсақ киік» күйін үйрену. «El.kz» интернет-жобасы. 19.08. 2020.
14-сабақ. Дәулеткерейдің «Көрұғылы» күйін үйрену. «El.kz» интернет-жобасы. 19.08. 2020.
15-сабақ. Құрманғазының «Балбырауын» күйін үйрену. 12.08. 2020.
16-сабақ. Үш ішекті домбыраның құрылысы және Жанғали Жүзбаевтің «Кетбұға» күйін үш ішекті домбырада ойнап үйрену. 12.08. 2020. 
17-сабақ. Абайдың «Ақтолқын» атты күйін үш ішекті домбырада тартып үйрену. 19.08. 2020.  
18-сабақ. Халық күйі «Шернияз» ды үйрену. 19.08. 2020.  
19-сабақ. Динаның «Науай» күйін үйрену. 19.08. 2020.  
20-сабақ. Құрманғазының «Адай» күйін үйрену. 01.09. 2020
21-сабақ. Маулет А. Байжігіттің «Бөкен жарғақ» күйін үйрену. 06.05. 2021
22-сабақ. Маулет А. Әшім Дүңшіұлының «Ботам» күйін үйрену. 21.06.2021
23-сабақ. Маулет А. Наурызбектің «Арман-ай» күйін үйрену. 22.07.2021.
24-сабақ. Маулет А. Ұран Ақатайұлының «Саятшы сағынышы» күйін үйрену. 21.12.2020. 
25-сабақ. Маулет А. Әшім Дүңшіұлының «Кеңес» күйін үйрену. 15.08.2021.
26-сабақ. Ардаби Мәулетұлының «Ардабидің шертпесі» күйін үйрену. 15.08.2021.
29-сабақ. Маулет А. Абайдың «Ақтолқын» күйін үйрену.  06.10.2021.
30-сабақ. Маулет А. Сүгірдің «Бозінгеннің бүлкілі» күйін үйрену. 04.10.2021. 
31-сабақ. Маулет А. Кетбұқаның «Сауға» күйін үйрену. 24.09.2021. 
32-сабақ. Маулет А. Әшім Дүңшіұлының «Алмалы кеңес» күйін үйрену. 23.09.2021. 
33-сабақ. Маулет А. Халық күйі «Шыңырау» үйрену. 16.09.2021.

Ғылыми жарияланымдар

өңдеу

Докторлық диссертация

«Шыңжаңдағы қазақ домбыра күйлерінің көркем-шығармашылық тәжірибесі - ұлттық бірегейлікті сақтау факторы ретінде»

Ұжымдық монография 

1.	Әбуғазы М., Мәулетұлы А. Әшім және Іле аймағының күйлері.  – Алматы. 2008. – 139 б.

2.	Жолдасбеков М., Маулет А. Қазақ өнерінің антологиясы. 25 томдық. – Астана, «Күлтегін» баспасы. Т.VІІ. (Шет елдердегі айтыс). – 2014. – 400 б.

3.	А. Оңғарұлы., А. Асылбеков., А. Каирмагамбетов., С. Рахимжанова., А. Мусагажинова., Маулет А., И. Бекзаткызы., А. Нускабай. Далалық Еуразия төсіндегі Сарыарқа мұрасы. – «Қазына» сериясы. VІ-том. – Нұр-Сұлтан: Қазақстан Республикасы Ұлттық музейі, 2020. – 352 б. – қазақша, орысша.

4.	А. Касеналин., С. Есен., Маулет А. Ақмола облысының метариалдық емес мәдени мұралары // Ақмола өңірінің мәдени мұралары: жаңа зерттеулер. – Көкшетау, 2021. – 108 б.

Авторлық монография 

5.	Ақмола облысының материалдық емес мәдени мұрасы: кешенді экспедициялық зерттеулер. І том.– Астана, 2022. – 600 б. – қазақ, орыс, ағылшын.
6.	Солтүстік қазақстан облысының материалдық емес мәдени мұрасы: экспедициялық зерттеулер. І том. – Астана, 2022. – 232 б. – қазақша, орысша.

Ғылыми және ғылыми көпшілік мақалалар

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті бекіткен арнайы басылымдарының Скопустың (Scopus) деректер базасына кіретін Халықаралық ғылыми журналда: 

1.		Ardabi Maulet, Zaure N. Smakova, Balzhan B. Junussova, Aigerim A. Karsakbayeva, and Assel Rakymzhan. The Art of Kui Performance of Kazakh Ethnic Group in China // International journal of environmental & science education. – 2016. Scopus. –Б.11449-11465.

2.	Sabirova A. S, Yergalieva A. T, Maulet A, Gabdiyev M, Takezhanova R. The phenomenon of spirituality in the Kazakh art songs//JOURNAL OPTION ACCEPTANCE CERTIFICATEOF SCIENTIFICS ARTICLES& Opción. – 2020. Scopus. –Б:130-149.

Қазақстан Республикасы Ғылым және жоғарғы білім министрлігі Ғылыми комитетінің Білім және ғылым саласындағы бақылау комитеті ұсынған ғылыми журналдарында: 

3.	Іле казақтарының күйшілік өнері // Қазақстанның ғылымы мен өмірі.– Астана, 2016. – №2 (36). –Б. 345-349.

4.	Шыңжаңдағы қазақтарда сақталған ескі домбыралардың үлгісі // Қазақстанның ғылымы мен өмірі. – Астана, 2016. -№ 6 (42). –Б. 37-40. 

5.	Тарбағатай аймағы күйшілік мектебінің қалыптасуы // Абай атындағы қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Хабаршы, Вестник вulletin. – Алматы, 2016. – №3 (48). –Б. 51-55. 

6.	Әшімнің шәкірті – Күйші Камал Мақайұлы // Музыкалық білім беру мәселелері мен болашағы және Қазақстан Республикасында көркем білім берудің жаңа моделін қалыптастыру атты ҚР Тәуелсіздігінің 25 жылдығына арналған халықаралық ғылыми-тәжрибелік конференция материалдары. - Алматы, 16 сәуір,  2016 жыл. –Б. 252-256. 

7.	Қазақ халықтық музыкасының шығу қайнары ең алғашқы діни салтында - Қазақ бақсыларының бейнелеу салтын мысалға алғанда // Қытай музыка теориясының баяндау жүйесінің тұңғыш ғылыми конференциясының ғылыми мақалалар жинағы. – ҚХР Жыжияң өлкесі Жинхуа қаласы: 3-6 қараша. –Б. 2017. 55-56. 

8.	Қазақ халқының дәстүрлі музыка аспабы - домбыраның эволюциялық ерекшеліктері // 2017 жылы 6 кезекті мемлекеттік дәстүрлі музыка аспаптары және шығыс музыка аспаптары жөніндегі халықаралық ғылыми конференциясының мақалалар жинағы. – ҚХР  Пекин: 8-10 желтоқсан. - 2017. –Б.21-23.

9.	Күйші Тергеусіз Бәлекейұлы // Қазақстанның ғылымы мен өмірі. – Астана, 2017. – №1 (43). –Б.  38-41. 

10.	 Сарыарқа қазақтары фольклорлық мұрасының тәрбиелік мәні // Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің  хабаршысы. 2023. – №2 (143). –Б.  102-114.

11.	Қызылжар қазақтары фольклорлық мұрасының жас ұрпақты оқытудағы тәрбиелік мәні // Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия Ұлттық университетінің  хабаршысы. – Астана, 2023. – №3 (144). –Б.  156-169. 

12.	Сарыарқа қазақтарының этнографиялық құндылықтары: халық емшілігі (Ақмола этнографиялық экспедициясы материалдарының негізінде) // Қарағанды университетінің хабаршысы.  – Қарағанды,  2023. - №4 (112). – Б. 81-90. 

13.	 А. Маулет., Қ.И. Қобландин. Ақмола қазақтары фольклорлық мұрасының эстетикалық мәні // Еуразия гуманитарлық институтының Хабаршысы. – Астана, 2023. – №4/2023. –Б.  220-237.

14.	Таласбектің қызыл домбырасы. 2016 ж. 

15.	Абайдың «Ақтолқын» күйі. 2020 ж.

16.	Елді аңсаған асыл мұралар. 2016 ж.

17.	Ұлттық жәдігер – ұлы мұрамыз. 2019 ж.

18.	Қазақтың күйі – Тәңірдің сыйы. 2020 ж

Ғылыми жобалар мен далалық зерттеулері

  • «Қазақтың дәстүрлі 1000 күйі» антологиясын құрастыру жобасы. Мәдени мұра мемлекеттік бағдарламасы. Жобада жұмыс тобының мүшесі (2009 ж).
  • ҚР Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің «Түрік халықтарының музыкалық мұрасын жинау, зерттеу» тақырыбындағы жобасы. Жобада орындаушы және экспедиция жетекшісі (2011- 2013 жж).
  • ҚР Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің BR05236868 «Сарыарқаның мәдени мұрасын зерттеу, сақтау және дәріптеу» тақырыбы бойынша ПЦФ жобасы. Орындаушы, экспедиция жетекшісі (2018-2020 жж).
  • Ақмола облыстық тарихи-өлкетану музейінің «Сарыарқаның тарихи-мәдени мұрасы: ежелгі және ортағасырлық мәдениеттердің сабақтастығы» тақырыбындағы жобасы. Жобада орындаушы және экспедиция жетекшісі (2021 ж).
  • Ақмола облыстық тарихи-өлкетану музейінің «Ақмола облысының аумағында сақталған қазақ халқының музыкалық-фольклорлық мұрасын ғылыми-зерттеу» тақырыбындағы жобасы. Жоба және экспедиция жетекшісі (2022 ж).
  • «Солтүстік Қазақстан облыстық музей бірлестігі» КМҚК «Солтүстік Қазақстан облысының аумағында сақтаулы қазақ халқының материалдық емес мәдени мұрасын жинау, сақтау, насихаттау» тақырыбындағы жобасы. Жоба және экспедиция жетекшісі (2022 ж).
  • ҚР ҒжЖБМ Ғылым комитетінің AP14972919 «Ұлттық бірегейлік аспектісінде, шетелден оралған қазақтардың музыкалық мәдениетінің аймақтық-орындаушылық стилін тарихи-мәдени тұрғыдан зерделеу» тақырыбындағы «Жас ғалым» тақырыбындағы жобасы. Жоба және экспедиция жетекшісі (2022-2024 жж).

Ардаби Мәулетұлы туралы

өңдеу

• Данияр Әбілқасымұлы. «Ардаби» (Ардаби Мәулетұлына арнаған сыбызғы күйі).

Ардабитану

«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Ардаби_Мәулет&oldid=3345398» бетінен алынған