Киви жемісі

Киви дегеніміз бұта түрінде кездесетін антинидия тұқымына жататын мәдени жемістердің атауы. Кивидің басқаша атаулары да бар: Қытай актинидиясы немесе деликатесті актинидия.

Талдың бұталарындай болып өсетін актинидияның отаны – Қытай. Қытай халқының арасында кивидің сыртқы қабықшасының түкті болуына байланысты ”Маймыл шабдалысы (михутао)” деген де атауы бар.

Жабайы түрде өсетін актинидияның жемісінің салмағы алғашында небәрі 30 гр. болатын. XX ғасырдың басында Жаңа Зеландияға жеткізілгер актинидия арнайы селекциялық сұрыптаудан өткеннен кейін мәдени жеміс түріне айналады. Массасы 100 гр.- ға дейін жетеді. Тек қана массасында айырмашылық болып қоймай, ерекше тәтті дәмге ие болды. Жаңа Зеландияның селекционерлері, ең алғашқысы болып Александр Эллисон саналады, жаңадан пайда болған мәдени актинидияның жемісіне аталған елдің символы болып саналатын Киви құсының (ұша алмайтын қанатсыз құс) атауын берді. Осылайша қазір киви жемісінің атауы қолданысқа енді. Кивидің құрамында С дәрумені өте мол. Сонымен бірге биологиялық құнарлы құрамдас заттары бар.

Қазіргі кезде киви субтропиктік климаты бар әлемнің түрлі мемлекет-терінде өсірілуде. Олардың ішінде атап өтерлік елдер: Жаңа Зеландия, АҚШ (Калифорния штаты), Израиль, Италия және Чили. Ресейдің Қара теңіз жағалауында да киви өсіретін плантация бар. Еуропада ананастан кейін кең танымал болған тропиктик, экзотикалық жеміс – киви. Жаңа Зеландия халқы мен туристері үшін кивидің піскен уақытысы нағыз мерекелік шара іспеттес. Ол кезде студенттер мен елге келген қонақтар да киви теруге қатысады.

Киви Жаңа Зеландия жерінің құнарлы топырағына сіңісіп кеткеннен кейін оны әркім өз үйінде және бақшаларында өсірді. Әлемде болған өндірістік дағдарыстың уақытында Жаңа Зеландиялық бір порттың көпесі шаруашылығын киви өсіруге негіздейді (ауыстырады) де, кивимен бірге лимонды да өсіреді. Осылайша саудаға жақын, шет елдермен етене араласатын көпестің себебімен киви әлемнің түкпір-түкпіріне жетті. Американдық солдаттардың арқасында киви Американың да топырағына тамырын жайды. Кейіннен Еуропаның елдеріне де келді. Кивидің құрамында калий молынан кездеседі. Калийдің мол болуы адам ағзасындағы йод тапшылығы мен гипертонияның кей түрлеріне қарсы жақсы көмек болады. Қазіргі кезде ғалымдар кивиді пайдалану арқылы қан тамырларындағы қанның ұюын азайту мәселесін қарап жатыр. Кивидің құрамында қандағы майларды пайдалы заттар қандағы майлы қышқылдарды жояды. Ағзаны холестериннен тазартады. Ол үшін кивидің екі-үш данасын жесе жеткілікті. Адам ағзанының иммунды жүйесіне қажетті бір күндік С дәруменінің мөлшерін кивидің бір данасын жеу арқылы толтыруға болады. Сондай-ақ ақуызды қортатын ферменттері ас қорту жүйесінің жұмысын жақсартады. Кивидің дәмі ерекше болып келеді. Оның дәмінен бананның, ананастың, қауынның және құлпынайдың (земляника) дәмдері сезіледі. Кивиден тосап қайнатуға болады және тәтті тағамдар мен салаттарға қосуға болады. Киви кәуәп (шашлык) жасайтын етті маринаттау үшін де керемет зат. АҚШ-тың Техас штатының диетолог мамандары отызға тарта жемістің түрлеріне зертеу жұмыстарын жүргізіп, нәтижесінде ”Ең пайдалы жеміс — киви” қорытындыға келеді. Киви тамақтан аллергиясы бар адамдар үшін әрқашан пайдалы бола бермейді. Орташа алғанда бір кивидің құрамында мынадай тағамдық құнарлы заттар болады: 75 мг. С дәрумені, 0,3-0,4 гр. май, 11 гр. көмірсутек, 1 гр. ақуыз, 2,6 гр. клетчатка, 4 мг. натрий. Тағамдық қуаттылығы небәрі 46 кал. Бұл дегеніміз, бойына адам ағзасы үшін пайдалы, құнарлы заттарды жинаған жеміс үшін керемет көрсеткіш.