Ассириялықтар

Ассириялықтар (сириялықтар, айсорлар; шығыс ассириялықтардың өз атауы – атурайлар, сураялар, батыс – суряндар) — Месопотамияның байырғы халқы, Таяу Шығыстағы этникалық қауым.

Ассириялықтар
айсорлар, атурайлар, сураялар
Ең көп таралған аймақтар
Ирак	506 000
Сирия	84 000
Түркия	65 000
АҚШ	58 000
Иран	34 000
Ливан	34 000
Ресей	13 700
Швеция	10 000
Ұлыбритания	8 000
Грузия	6 200
Тілдері
арамей тілі
Діні
христиандық (несториандар)

Этнонимі

Атурай, Сурай есімдері, сонымен қатар Айсора, Суриани, сиро-халдейлер, сириялықтар сияқты есімдері бар — олар ежелгі Ассирия мемлекетінің атынан шыққан.

Эндоэтнонимдері

«Айсорлар» эндоэтнонимі орыс тіліне армян тілінен енген («асори» армян тілінде), ал ассириялықтар туралы орыс географиялық, тарихи-этнографиялық әдебиетіндегі алғашқы мәліметтер армян зерттеушілеріне тиесілі. Осылайша, 19 ғасырдың аяғында Лалаянцтың «Ван Вилаетінің Айсоры» очеркі бар, сонымен бірге қысқаша «Калашевтың Айсор-орыс сөздігі» пайда болды.

1928-1929 жылдары жарық көрген алғашқы кеңес энциклопедиясында «ассириялықтар» деген термин жоқ, бірақ «өздерін ежелгі ассириялықтардың ұрпақтары деп санайды» деген сөйлеммен «айсорлар» деген термин бар. Соғыстан кейінгі (1950-1970) жылдары жарық көрген Үлкен Совет Энциклопедиясында бұл қате түзетілді».

Араб тілінде – «آشوريون»; иврит тілінде — «אשורים»; парсы тілінде – «آشوريان»; грузин тілінде — «ასურელები»; күрд тілінде – «Aramî»; армян тілінде — «Ասորիներ»; ағылшын тілінде – «Assyrian people»; орыс тілінде — «Ассирийцы/Айсоры»; авар тілінде — «Айсорав».

Тілі және жазуы

Ассириялықтар арамей тілінде сөйлейді, ол Таяу Шығыстың көне тілі және семит тілдер тобына жатады. Тарихта арамей тілі көптеген елдерде, соның ішінде Иран, Ирак, Сирия, Түркия және Израильде қолданылған. Тұрғылықты елдердің тілдері де кең таралған.

Ассириялықтардың жазуы ерекше назар аударуға тұрарлық. Адамзат сол кездегі өмір мен мәдениет туралы барлық білімді саз тақтайшалардың арқасында алды. Бастапқыда пиктография қолданылды (объектілердің кескіні, олардың сыртқы түрі). Байланыс әдісі ретінде сызбалар көп уақытты қажет ететін. Ежелгі өркениеттердің сиясы саз балшық, ал жазу құралы ағаштан ойылған өткір таяқ болған. Ежелгі ассириялықтар өздері және айналасындағы әлем туралы жазған тақтайшалар кептірілген және жазу ылғалдылық пен уақыттың әсерінен бұзылмауы үшін күйдірілді.

Жазуы Сириялық эстранжело әліпбиіне негізделген: ܐ ܒ ܓ ܕ ܖ ܗ ܘ ܙ ܚ ܛ ܝ ܞ ܟ ܠ ܡ ܢ ܣ ܤ ܥ ܦ ܧ ܨ ܩ ܪ ܫ ܬ

Діні

Ассириялықтар 1-3 ғасырларда қабылдаған христиан дінін ұстанады. Олардың ішінде несториандық деп аталатын ежелгі христиандықтың бағыттарының бірін білдіретін және оны ұстанушыларының бірі Константинополь Патриархы Несториустың атымен аталды. Несториандықтар иконаны мойындамайды, тек кресті құрметтейді. Ассириялықтар олардың ілімін Несториус дәуіріндегі ежелгі ілім деп санайды.

Араденадағы Март Шмуни шіркеуі

Ерте орта ғасырларда ассириялық несториан шіркеуі (Шығыс ассириялық шіркеуі) Үндістанда, Қытайда және Орталық Азияда христиандықты белсенді түрде таратты. 13 ғасырда оның құрамына кең аумақта 25 мегаполис пен 130 епископтық кірді. Несториандық шіркеуге қатты соққы Шыңғыс ханның жаулап алуынан және әсіресе Тамерлан тұсында болды.

1914-1918 жылдары Ресейге келген ассириялық босқындардың шамамен 90%-ы несториандар және 10%-ға жуығы Түркияның Битлис вилаятының Ботан аймағынан және Иранның Салмас қаласынан келген ассиро-халдей бірлестігінің католиктері болды. Ассириялық босқындар арасында православиелік христиандар (негізінен Ираннан келген) және баптистер де болды.

Қазіргі уақытта ассириялықтар негізінен Шығыс Ассирия шіркеуіне (несториандық), Сириялық якобиттік шіркеуге (монофиситтік) және Рим-Католик шіркеуімен одаққа кірген (XVI ғасырдың ортасында) несторианды біріктірген Ассирия-халдей шіркеуіне жатады.

Таралу аймағы және халық саны

Ассирия қызы

Ассириялықтардың көпшілігі Иракта орналасқан тарихи отанынан (Месопотамия) тыс жерде, әлемнің әртүрлі елдерінде диаспора ретінде тұрады. Ассириялықтардың ең үлкен диаспораларының бірі АҚШ, Канада, Австралия, Швеция, Германия, Франция, Ресей, Иран, Түркия және Сирия сияқты басқа елдерде де тұрады. 20 ғасырдың басында орын алған геноцид пен қоныс аудару салдарынан көптеген ассириялықтар тарихи жерлерін тастап, басқа аймақтарға қоныс аударуға мәжбүр болды. Бұл ассириялықтардың бүгінде әлемнің түкпір-түкпірінде тұратын, бірақ әлі де өз мәдениетін, дәстүрлері мен тілін сақтайтын диаспоралық халық болуына әкелді.

Ирандағы саны 34 мың адам, Ирак 506 мың адам, Түркия 65 мың адам, Сирия 84 мың адам, Ливан 34 мың адам, Палестина 4 мың адам, Израиль 0,5 мың адам, Кувейт 4 мың адам, Грузия 6,2 мың адам, Армения 3,4 мың адам, Әзербайжан 1,3 мың адам, Ресей 13,7 мың адам, АҚШ 58 мың адам, Ұлыбритания 8 мың адам, Швеция 10 мың ада), Франция 3,5 мың адам.
Жалпы саны, әртүрлі бағалаулар бойынша, 450 мыңнан 3 миллион адамға дейін.

Тарихы

Ассирия алғаш рет тәуелсіздігін шамамен 4000 жыл бұрын алған. Тәуелсіздікке дейін қаланы шумерлер деп аталатын халық басқарды және шумер өркениеті құлдырағаннан кейін ғана тәуелсіздік алды. Қазіргі ғалымдар Ассирия тарихын жиі үш кезеңге бөледі: ескі ассириялық, орта ассириялық және жаңа ассириялық кезең. Әр кезеңді қамтитын уақыт ұзақтығы ғалымдар арасында пікірталас тудыруда.

Ежелгі Ассириялық кезең - бұл кезең әдетте шамамен 4000 жыл бұрын Ассирия алғаш рет тәуелсіздік алғаннан кейінгі уақытты білдіреді. Ежелгі жазбаларда Ассирия билеушілерінің өздерін Ассур құдайының «өкілдері» деп атағанын көрсетеді. Алайда бұл ғалымдар үшін әлі күнге дейін жұмбақ күйінде қалып отыр. Қала кейінірек қазіргі Ирак пен Сириядағы кең аумақты басқаратын империяға айналды. Шәмші-Адад империясы ұзақ өмір сүрмеді. Ол қайтыс болғаннан кейін Хаммурапи басқарған Вавилон империясы мен «Миттани» деп аталатын патшалық Шәмші-Адад жерлерін басып алды. Ежелгі жазбалар біздің дәуірімізге дейінгі 1500 жылға қарай Ассирия қаласына Миттанидің қатты ықпал еткенін көрсетеді.

Ежелгі ассириялықтар

Ассириялық босқындар Сириядағы жаңадан салынған ауылға бара жатыр

Орта Ассириялық кезең - қазіргі ғалымдар бұл уақытты «Орта Ассирия» кезеңі деп жиі атайды. Осы уақыттың басында Ассур-Убаллит I (б.з.д. 1363-1328 жж. билік құрған) Ассирияға жақын аумақты жаулап алып, Мысыр мен Вавилон патшаларынан оның мәртебесін дипломатиялық тұрғыдан мойындауға қол жеткізді. Оның мұрагерлері Ассирия территориясын одан әрі кеңейтті. Адад-Нирари I (б.з.д. 1305-1274 ж.) Ассирияны билеген патшалықты басып алып, Митанниді жаулап алды. Ол Тайдуға сарай салып, қаланы басқаруды белгілеу үшін стелалар жасады.
Дегенмен, Тиглат-Пилесер және оның мұрагерлері кезіндегі жазбалар Ассирияның қандай қиындықтарға тап болғанын көрсетеді. Таяу Шығыстағы қалалар мен өркениеттер Эгей теңізінен келген бір топ адам аймаққа жергілікті халықты ығыстырып, сауда желілерін қиратқаннан бері құлдырады. Ассириялық жазбалар Тиглат-Пилесер мен оның мұрагерлері қоныс аударған немесе басқа жолмен хаосқа ұшыраған арамейліктер тобына қарсы жиі соғысқанын көрсетеді. Екі ғасыр ішінде Ассирия территориясы бірте-бірте азайып, патшалық Ассирия мен оған жақын аумаққа бақылауды сақтап қалды.

Жаңа ассириялық кезең - біздің дәуірімізге дейінгі 9 ғасырдан бастап ассириялықтар аумақтарын қайтадан кеңейте бастаған уақыт кезеңін қазіргі ғалымдар «жаңа ассириялық» кезең деп атайды. Осы уақыт ішінде Ассирияның бақылауындағы аумақ өзінің ең үлкен географиялық шегіне жетті.
Ашурнасирпал II тұсында (б.з.б. 883-859 жж. билігі) ассириялықтар бір кездері өздері басқарған аумақтың көп бөлігін қайтарып алып, қайтадан Жерорта теңізінің жағалауына жетті. Оның жетістіктерін мойындаған Ашурнасирпал II Нимруд қаласында жаңа сарай салып, қаланы Ассирияны басқару үшін пайдаланды. Бұл саясатты болашақ Ассирия патшалары жалғастырды, Саргон II (б.з.д. 721-705 жж. билік құрған) жаңа Хорсабад қаласының негізін қалап, оны өзінің астанасы етті, ал Сеннахериб (б.з.д. 704-681 жж.) Ниневиде жаңа сарай салып, Ассирияның астанасын сол жерге көшірді.
Ассириялықтар Вавилонды және қазіргі Ливанның бір бөлігін қайтарып алудан басқа, қазіргі Израиль мен Палестинаға жорықтар жасады. 671 жылы Мысыр перғауны Тахарка жеңіліп, ассириялықтар Мысыр астанасы Мемфисті басып алды. Содан кейін ассириялықтар бірнеше вассалдық билеушілерді пайдаланып Мысырды басқаруға тырысты. Ассириялықтар Вавилонды және қазіргі Ливанның бір бөлігін қайтарып алудан басқа, қазіргі Израиль мен Палестинаға жорықтар жасады.

Ассирияның құлауы - Ассирия билігінің гүлденген кезінде Батыс Азияның көптеген ірі қалалары жойылды. Тіпті атақты Вавилонды Евфрат өзенінің суы қиратып, су басқан. Вавилондықтар өз астанасын қирағаннан кейін 12 жылдан кейін ғана қалпына келтіре бастады. Ассирияның күш-қуаты мен жеңіліске ұшыраған жауларға жасалған қатыгездікке қарамастан, тұтқынға алынған халықтар азаттық күресін тоқтатқан жоқ. Ассирияның күшті билеушілерінің бірі Ашурбанипал қайтыс болғаннан кейін ол Вавилон империясынан бөлінді. Мидиялықтармен одақ жасасқан вавилондықтар Ассирияға шабуыл жасады. Біздің эрамызға дейінгі 612 жылы Ниневиді басып алып, өртеп жіберді. Ассириялықтар одан әрі шайқастар жүргізді, бірақ олардың әскері біртіндеп әлсіреп, аумақтан біртіндеп айырылды. Ассирия билігі өмір сүруін тоқтатты.

Кәсібі

Жоғарғы және төменгі Заба аңғарларында таулы шалғындарда жазғы мал жаюмен мал шаруашылығы дамыды. Мал шаруашылығымен қатар егін шаруашылығы да дамыды. Ассирия халқы ежелден өзен аңғарларында арпа, бұршақ (дәндік бидай), бау-бақша дақылдарын еккен, ал таулардың оңтүстік беткейлерінде террассалық егіншілікке қолайлы бау-бақша және жүзімдіктер құрды. Ассирия егіншілігінде суару қолданылды, бірақ ол Оңтүстік Месопотамияға қарағанда әлдеқайда қарапайым рөл атқарды.

Несториандық (ассириялық) отбасы май өндіруде, Мавана, Персия.

Тек астық шаруашылығы ғана емес, бақша шаруашылығы да айтарлықтай кең тарады. Патша сарайында жеміс-жидек пен көкөністің бағалы сорттары өсірілді. Мирра ағашын, мақтаны климатқа бейімдеуге әрекет жасалды. Жүзімнің бағалы сорттары таулы елдерден әкелінді. Ассириялықтар құрмаларды Вавилониядан әкелді. Мұнда құрма ағаштары жақсысы өсті, бірақ олардың жемістері піспеді. Тек оңтүстіктегі Сухи провинциясында (Вавилониямен шекаралас) ассириялық бағбандар құрма жинай алды. Біздің дәуірімізге дейінгі 1 ғасырда Ассирияда лимон өсірілді.

Ашшурдың қирандыларынан Сеннахерибтің бұйрығымен сынған үлкен бақтың қалдықтары табылды. Бақша жасанды үйіндімен жабылған 16000 м2 каналды суармалы аумақты алып жатты. Әдетте саз қабырғамен қоршалған жеке меншік бақтардың суреттері мен суреттері сақталған.

Шикізаттың көптігі халықтың әртүрлі қолөнермен айналысуына мүмкіндік берді. Металлургия өте кең дамыды. Ассириялықтар, көршілері хеттер мен урарттар сияқты, олардың иелігінде жеткілікті мөлшерде металл рудасы болды және мыс пен темір өндіре алды. Қола алу үшін мыс қалайымен немесе қорғасынмен қорытылады. Ассириялықтар әртүрлі металдан қару жасауды білген және өз әскерлерінің қаруларымен ежелгі Шығыс әлеміне әйгілі болған.

Ассирия мен Кіші Азия елдері арасындағы саудада металдардың маңызы зор болды. Күл-тепеден табылған іскерлік құжаттарда алтын, күміс, мыс және қорғасын туралы айтылады. Қорғасын ең көп таралған сауда заты болды. Солтүстікте Боғаз-кёя ға дейін және оңтүстігінде Евфрат аңғарына дейін тұратын тайпалармен керуен саудасын жүргізген ірі сауда кәсіпорындарының басында ассириялық көпестер тұрды.

Ресейде олар негізінен шағын саудамен (Ираннан келген иммигранттар), жөндеу және аяқ киім тазалаумен (Түркиядан келген иммигранттар), Грузияда дәстүрлі түрде құрылыста жұмыс істейді. Қазіргі ассириялықтардың арасында зиялы қауым, орта бизнес өкілдері бар.

Өмір салты

Олар балаларды батыл, адал етіп тәрбиелеуге тырысады. Адалдық адам бойындағы ең жақсы қасиет болып саналады. Өсек айту, жеңіл-желпі болу, бос сөз айту – мұның бәрі келеңсіз құбылыстар. Ассириялық қоғамда тек жомарт, құрметті және батыл адам ғана билікке ие болады. Отбасында әрбір бала мұқият қадағаланып, оның тәртібі үнемі бақыланады.

Ирактан келген ассириялық сириялық әйелдер

Қонақ күтуді жақсы көреді. Қонақжайлылық дәстүрі қонаққа көктен келген хабаршы ретінде қарауды талап етеді. Қонақ ұзақ отырмауды, көп ішпеуді, қажетсіз сұрақтарды қоймауды талап ететін белгілі бір этикетті сақтау маңызды. Сондай-ақ үнемі қонаққа бару да қабылданбайды, мұны кем дегенде екі күнде бір рет жасау керек.

Әйелге де өзіндік көзқарастары болды. Егер ер адам жұмыс істейтін отағасы болса, онда әйелге бала тәрбиелеу міндеті жүктелді. Ол үшін жұмыс, негізінен, жаза болып саналды, егер әйел жұмыс істейтін болса бақытсыз деп саналады. Ол үйден қарт әйелдің немесе еркек туыстарының бірінің бақылауымен шыға алады. Қазіргі ассириялық қыздарға бетін ашуға тыйым салынбайды.

Үйлену тойының әдет-ғұрыптары ерекше: тау тұрғындары қызға сақина ұсынады, ол оны қолына тағып немесе бас тарту белгісі ретінде қайта береді, ал жазықта тұратындардың қалыңдықты ұрлау әдеті бар. Қыз үшін міндетті түрде төлем төлеу керек. Үйлену тойын ұйымдастырмас бұрын, жас жұбайлар жұлдызнамашыға жүгінеді, ол некені заңдастырудың ең сәтті күнін ұсынады. Күйеу жігіттің үйінде той ұйымдастырылады, содан кейін жастар бір бөлмеде үш күн тұруы керек. Содан кейін ол жұбайының үйіне барып бірге тұрады. Әйел күйеуінің ата-анасын құрметтеп, оларға сөзсіз мойынсұнуы керек, әйтпесе ол масқарамен теңестірілген ажырасуды күтуі мүмкін. Қазір әдет-ғұрып басқаша, ассириялықтар енді тек өз халқының өкілдерінен жұп іздемейді.

Елді мекендері мен дәстүрлі баспаналары

Қалалар 2-4 шаршы км аумақты алып жатты және ондаған мың тұрғынды құрады. Қаланың орталығында қабырғамен қоршалған ғибадатхана кешені болды. Патша немесе билеушінің сарайы және негізгі мемлекеттік шаруашылық ғимараттары да осында болған. Қаланың қалған бөлігін тұрғын үйлер мен басқа ғимараттар алып жатты. Үйлер бір-біріне жақын орналасып, ені 1,5-3 м болатын бұралаң көшелерді құрады, өзен немесе каналдың жағасында сауда кемелері тоқтайтын порт болды. Айлақтың жанындағы қызу сауда жүрді.

Базадағы ауыл, Хаккари, шамамен. 1900.jpg

Қала тұрғындарының үйі көбінесе ауданы 35-70 шаршы метр болатын тұрғын үйден және ағаш қабырғамен қоршалған учаскеден тұрады. Көптеген қала тұрғындарының меншігінің тағы бір түрі шағын (бір гектардан аспайтын) құрма бақтары болды. Олар қалаларға жақын жерлерде немесе жақын орналасқан ауылдық елді мекендерде орналасты.

Ассириялық үйлер бір қабатты, екі ауласы бар (біреуі отбасылық зират болған). Үйлердің қабырғалары қыш кірпіштен немесе саманнан қаланған. Ашурадағы қазба жұмыстары нәтижесінде тұрғын үйлердің жоспарлары Шығысқа ортақ нысанға ие болды, яғни жаппай, аласа, терезесіз кірпіш қабырға аумағымен қоршалған, аула ішіндегі тұрғын үйлер оңтүстік жағында орналасқан. Үйлер бір қабатты, жылудан қорғау үшін солтүстікке қарайтын үйлерде желдеткіш тесіктер орнатылған. Кіреберіс үйдің ұзын жағында болды. Учаскенің ортасында ашық төселген аула болды.

Ассирия ауқаттыларының үйінде бірнеше бөлме болған, қонақ бөлмелерде қабырғалар кілемшелермен, түрлі-түсті маталармен және кілемдермен безендірілген. Бөлмелерде металл тақталармен безендірілген жиһаздар мен піл сүйегі мен асыл тастардан жасалған әшекейлеулер болды.
Көптеген үйлердің шатырының астында терезелері болды. Осылайша, 1932-1933 жылдары Тель-Асмарадағы (ежелгі Ашнунак) қазба жұмыстары кезінде кейбір үйлерде қабырғалардың жоғарғы бөлігінде ағаш немесе саз қаңқасы бар шағын төртбұрышты терезелер (55 шаршы см) табылды.

Дәстүрлі киімдері

Ежелгі Ассирия қоғамының киімінде қатаң таптық айырмашылықтар болды. Ауқатты адамдардың киімдері сыртқы жылтырлық пен шексіз сән-салтанатқа бейімділігін көрсетті. Күлгін және қою күлгін түсті маталар ерекше бағаланды. Мұндай маталардан тігілген киімдер өте қымбат болды және оларды тек жоғары мәртебелі адамдар киюге рұқсат етілді.

Дәстүрлі киімдегі ассириялық бала

Ерлер киімі - ерлердің негізгі киімі «канди» - қысқа жеңді жейде болды. Кандиді барлық таптағы ер адамдар киген. Бұл жейделер жасалған материалдың сапасы әртүрлі болды. Адам неғұрлым ауқатты бай болса, оның киімі соғұрлым ұзынырақ болады және шашақпен безендірілді.
Ассириялық және вавилондық кедейлер «канди» көйлегінен басқа киім білмеген. Ал сырт киім киюге тек патшаға, діни қызметкерлерге және ақсүйектерге ғана рұқсат етілді.

Әйелдер киімі - ассириялық әйелдердің костюмі ерлердікінен еш айырмашылығы жоқ. Әйелдер киімі үшін жұқа және жеңіл маталар пайдаланылды. Діни әйелдер мөлдір қызыл көйлектер киді, киімдері қаусырмалы, жиектеріне шашақтар тігілген. Ассирия-вавилондық әйелдер қарапайым, түзу, ұзын жеңді көйлектер мен кішкентай қалпақшалар киген. Ауқатты әйелдердің көйлектері ұзын, денеге сай болды. Басына иық пен арқаны жауып тұратын жамылғы бекітілді. Бастарында асыл тастармен безендірілген тәж, құлақтарында сырғалар, қолдарында білезіктер болған. Әйел неғұрлым ауқатты болса, оның киіміндегі шашақтар да соншалықты көп болатын. Қарапайым әйелдердің костюмдерінде шашақ болған жоқ.

Патшалар киімі - Ассиро-Вавилон патшасының салтанатты костюмі әдетте бірнеше киімнен тұрды. Жіңішке ақ жүн матадан тігілген қысқа жеңді ұзын канди астыңғы жағына қымбат күлгін жиекпен жиылып, кестемен безендірілген. Ол белден белбеумен байланған, оның ұштары безендірілген. Ежелгі Ассирияда патшалар конас киген. Бұл қызыл түсті жамылғы. Конас сонымен қатар кестелердің көптігімен және өмір ағашы ретінде стильдендірілген әртүрлі жолақтармен сипатталды. Конастың артқы жағында тік, ал алдыңғы жағында дөңгелектелген. Кейде конасқа қосымша тағы бір жадағай киіп, жиекпен әшекейлеп, кеудені сәл жабады.
Патшалық қадір-қасиетінің белгісі әшекейлермен безендірілген қолшатыр болды. Патша екі қолында екі білезік киген: бірі білекке, екіншісі шынтақтан жоғары.

Дәстүрлі тағамдары

Ассирия тағамдары — жер бетіндегі ең көне тағамдардың бірі. Ассирия асханасының дәстүрі мен сабақтастығы көне асхана жабдықтарын пайдаланудан, тағам дайындау технологиясынан, тағам шикізатының құрамынан, дәмдерді сақтаудан, сүйікті тағамдардың түрінен көрінеді. Ассириялықтар сиыр, қой, шошқа, күркетауық, тауық, қаз, үйрек өсірді. Мал шаруашылығы да әртүрлі сүт өнімдерінің, негізінен ірімшіктердің, сондай-ақ ашытылған сүт өнімдерінің көзіне айналды.

Ассирияның әдеттегі тағамдары

Ассириялық тағамдарды дайындау технологиясына келетін болсақ, ол күрделі және кейбір жағдайларда көп еңбекті қажет етеді. Көп қабатты қамырды (кяда) жайып алу көп еңбекті қажет етеді.

Технологиялық әдістердің әртүрлілігі сорпаларда да көрінеді: мұнда сүт-жұмыртқа негізі бар сорпалар (гирду, бушала) және бөлек дайындалған сорпалар (ширва д-бисра), оған ұнтақталған ет қосылған тағамдардың көптігі және басқа компоненттер де ұнтақталған күйде (кутли) қосылады.

Ассирия тағамдарына, табиғи еттен жасалған тағамдар (кебаб), сондай-ақ тұтас құс етінен жасалған тағамдар да кіреді. Ассириялық диетадағы сүйікті ұн өнімі ерекше нан — лаваш болып табылады. Ассириялықтардың ашытылған сүт өнімдерінен жасалған сүйікті сусындары — мяста, сохатен және давв. Ірімшіктердің үлкен ассортиментінен таңдаулылары — гупта және джаджик.

Ассирия жерінде егіншіліктің ерте пайда болуы мыңдаған жылдар бойы Ассирия асханасында (тары, арпа, бидай, күріш), сондай-ақ бұршақ дақылдарында (бұршақ, жасымық, бұршақ, бұршақ) дәнді дақылдардың кең ассортиментін қолдануға әкелді.

Ассириялықтардың тамақтануында көкөністер мен жемістер маңызды орын алады. Олар шикі, кептірілген, маринадталған күйде тұтынылады. Сонымен қатар, олар сорпалар мен негізгі тағамдарды дайындау кезінде міндетті компоненттер болып табылады. Көбінесе көкөніс рационы қара бұрыш, кинза, жалбыз, эстрагон, тимьян, аскөк, ақжелкен сарымсақ пен пияз т.б. дәмдеуіштермен толықтырылады. Кондитерлік өнімдерді (мертоха, проха) дайындаған кезде даршын, кардамон, қалампыр, ваниль қосылады.

Шай мен кофе ассириялықтардың әдеттегі және сүйікті сусындары болып табылады.

Фольклоры

Ассириялықтардың бай ауыз әдебиеті сақталған (мақал-мәтелдер, ертегілер, билер). Дәстүрлі мерекелердің барлығы дерлік христиандық: Пасха, Рождество және т.б., ассириялық христиан әулиелерін (Нусардил, Мар-Шалыта, Мар-Геворгиз) еске алу күндері. Жаңа жылды ассириялықтар 1 сәуірде тойлайды және оны Хаб-Ниссан деп атайды. Бұл Тигр және Евфрат өзендерінің тасқынымен байланысты болды.

Қазақстандағы ассириялықтар

Қазақстанда ассириялық диаспорасының пайда болуы соғыс алдындағы және соғыс жылдарындағы халықтарды күштеп қоныс аударумен байланысты: ХХ ғасырдың 50-ші жылдарында Солтүстік Кавказдан, Грузиядан, Қырымнан және Әзербайжаннан күштеп жер аудару толқыны нәтижесінде ассириялықтардың едәуір бөлігі Қазақстанға көшірілді. 1999 жылғы халық санағы бойынша 371 ассириялықтың 235-і Алматы қаласында тұрады.

Қазақстандағы ассириялық диаспора санының динамикасы:

• 1970 ж. — 586 адам,
• 1979 ж. — 460 адам,
• 1989 ж. — 446 адам,
• 1999 ж. — 371 адам,
• 2009 ж. — 195 адам,
• 2013 ж. — 186 адам болды. Ассириялықтар негізінен қалаларда тұрады.

Сілтеме

• Ортаққорда бұған қатысты медиафайлдар бар: Ассириялықтар