Асқар Дулатов

Асқар Дулатов - (1865 жыл, қазіргі Қостанай облысы, Жангелді ауданы - 1932 жыл, Карелия) - Алаш қозғалысы қайртакері. Арғын тайпасының Мадияр руынан.

• Сауатын ауыл мектебінен ашқан зерек те, сұңғыла Асқар өзі ізденіп орысша тіл үйреніп, өз заманының пән кітаптарын оқып, білімін толықтырған. Сауатты, көзі ашық, дәулетті ел иелерінің бірі болған. Ол - Алаштың атақты ақыны Міржақыптың туған ағасы. Інісінің ықпалы болды ма, әйтеуір, А.Дулатовта Алаш қозғалысының тілеуқор қайраткері болған.
• 1918 жылға дейін Торғай уезінде би болып жұмыс істеген. Билікке жету жолы қай заманда да қиын. Алайда, әр заманның, әр қоғамның ел ұстайтын адамға қоятын талабы, сайлау дәстүрі әртүрлі болатыны анық. Қазақтың билік жүйесінде биді халық өзі таңдайтын. Би болатын адам әуелі билік мансап алмай тұрып, ел алдында беделді, сөзіне елі тоқтаған азамат болуы шарт. Қолында ресми билігі жоқ, бірақ ел арасында сөзінің салмағы бар адамдарды ел «қара би» деп атайды екен. «Қара билер» ел ұстаған ұлықтармен бірдей саналып, елдің дау-шарын шешуге араласып отыратын болған. «Қара бидің» атағы елге жайылып, жұрттың бәрі оның билігіне мойынсұнатын деңгейге жеткенде халық оны ресми түрде билікке сайлайды. Осыдан-ақ А.Дулатовтың ел арасындағы салмағы мен беделін тануға болады. А.Дулатовты мансапты елінің жоғын жоқтауға, ел үшін қызмет етуге пайдаланған ұлы билердің сарқыны деуге болады. Кезінде патша үкіметі М.Дулатовтың «Оян, қазақ!» атты өлеңдер жинағының елге таралуына тыйым салып, оны ел арасынан тәркілеген. Отаршылар ақынның ойын, кітаптың маңызын жақсы таныған ғой. Қазақ ұлықтары да бұл кітаптың құндылығын патша үкіметінен кем бағаламайды. «Оян, қазақтың» қазақ үшін аса қажетті кітап екенін білген қазақтың атқамінерлері кітаптың елге таралуына барынша күш салады. «Оян, қазақ!» кітабын жасырын түрде ел арасына таратқандардың басында осы А.Дулатов тұрады.
• Қазақстанда кеңестік билік орнағаннан кейін де біраз уақыт жұмыс істеген А.Дулатов кеңес үкіметіне ұнай қойған жоқ. Өйткені ол қазақтың ұлттық мемлекетін құруды армандаған ғұлама А.Байтұрсынұлының шәкірті, Ахаңмен бірге Алаш партиясының саяси бағдарламасын жазған М.Дулатовтың туған ағасы еді.
• Күштеп ұжымдастыру түсында, 1928 жылы А.Дулатовтың мал-мүлкі тәркіленіп алынады да, өзі «халық жауы» болып, 1929 жылы Мәскеудегі Бутырка түрмесіне айдалады.
• 1930 жылы 4 сәуірде ату жазасына кесіледі.
• Бірақ, 1931 жылы 30 сәуірде бұл жаза он жылға бас бостандығынан айырумен ауыстырылып, Карелиядағы Майгуба лагеріне айдалады. Онда М.Жұмабаев, Е.Омаровтармен бірге ауыр азапты жұмысқа жегіледі.
• 1932 жылы туған елден шалғайда аянышты жағдайда көз жұмады.

Асқар Дулатов