Ақсу-аюлы II кешені

Ақсу-аюлы II кешені, қола дәуірі мәдениетін, тұрмысын сипаттайтын ескерткіш. Қарағанды облысы, Шет ауданының орталығы Ақсу-Аюлы ауылынан солтүстікке қарай 3 км жерде орналасқан. Қорымда 36 мола бар. Оның 24-і Аңдронов мәдениетін, қалған 12-і Беғазы-Дәндібай мәдениетін сипаттайды. 1952 ж. ҚазКСР ғылым академиясының Ә. X. Марғұлан басқарған Орталық Қазақстан археологиялық экспедициясы қола кезеңінің 3 үлкен қоршаулы обасын зерттеді. Оның ішінде аса құндысы 3-оба. Оның қазғанға дейінгі диаметрі 30 м, биіктігі 1,8 м. Оба іргесін үлкен тастарды қырынан көміп бекіткен. Қазғанда оның ішінен екі қабат қоршау мен үлкен тас-қабір ашылды. Оның ауданы 2,5x1,45 м, тереңдігі 1,6 м. Бетін екі үлкен қақпа таспен жапқан. Қабірден басын батысқа қаратып, шалқасынан ұзынынан жатқызған мәйіт сүйегі мен қыш ыдыс сынықтары табылды. Қабірді ауданы 4,45x3,4 м, бұрыштары дөңгеленіп салынған төрт бұрышты бір қоршаумен және оның сыртынан ішкі ауданы 7,9x7,6 дөңгелекше келген екінші қоршаумен қоршаған. Қоршаулардың қабырғалары ірі кақпа тастарды жалпағынан қалап тұрғызылған. Жоғарғы жағы ортасына қарай бүрмелене күмбез қалау тәсілімен қаланған. Сақталған биіктігі 1,5 м,қалыңдығы 2 м. Қоршаулардың бетін бөренелермен баспалдақты пирамида тәрізді етіп жапқанға ұқсайды. Оның өртенген көмірі, үстінен жапқан қамыспен тал бұтақтары, күл қалдықтары сақталған. Қоршаулар ішінен қыш ыдыстар сынықтары мен мал сүйектері шықты. Ыдыстардың бірнешеуінің сыртындағы оюлар Андронов мәдениетіне тән геометриялық өрнектер болса, бірқатары Беғазы-Дәндібай мәдениетінің өрнектерімен безендірілген пішімі өзгеше ыдыстар. Осы белгілер кешеннің Беғазы-Дәндібай мәдениетін сипаттайтын алғашқы рубасының немесе қоғам көсемінің құрметіне салынғанын аңғартады.