Баймырза Хайт

Баймырза Хайт (17.12. 1917, Өзбекстан, Наманған маңы) — түркі халықтарының тарихын зерттеуші ғалым. 1934—1938 жылдары Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетінің тарих факультетінде оқыған. Екінші дүниежүзілік соғысқа қатысқан. 1941 жылы 4 тамызда Слуцк түбінде тұтқынға түсіп, сол жылы күзде Польшадағы Ченстохова тұтқындар лагеріне жіберілді. 1942 жылы көктемде лагерьде Түркістан легионына қабылданған 262 түркістандықтардың қатарында Баймырза да болды. Ол соғыстан кейін Германияда қалып, Мюнстер (Вестфалия) университетінде оқыды (1946-50). 1950 жылы “Қоқан және Алашорда ұлттық үкіметтері” деген тақырыпта диссертация қорғады. Хайттың 9 монография, 13 кітапша, 400-ге жуық ғылыми мақалалары жарық көрді. “Түркістан XX ғасырда” аталатын еңбегінде автор басмашылар қозғалысын ұлт-азаттық қозғалыс ретінде сипаттап, Кеңес Одағы құрамындағы түркі халықтарының тарихын жаңа тұрғыдан қарауға әрекеттенді. “Түркістанның экономикалық мәселелері”, “Түркістан Ресей мен Қытай аралығында”, т.б. дәлелді деректерге, тың материалдарға, негізделген еңбектерінде Түркістандағы Ресейдің отарлау саясатына талдау жасалып, Алашорда үкіметінің ішкі-сыртқы саясаты, Алаш қайраткерлерінің қызметі туралы мәліметтер келтірілді. Баймырзаның еңбектері неміс, ағылшын, түрік, орыс, т.б. тілдерде жарық көрген. Баймырза АҚШ, Ұлыбритания, Түркия университтерінде дәріс оқып, баяндамалар жасаған. 1974 жылы Баймырза жетекшілігімен “Түркістанды сүюшілер” клубы құрылды. 1990 жылы оның бастамасымен Америкада М. Шоқайдың 100 жылдығы атап өтілді. Баймырза 1995 жылы Абайдың 150 жылдық мерейтойына Қазақстанға келіп қайтты.