Байса

Байса - көшпелі халықтардың қағаны тарапынан билік иелері бектерге, әмірлерге, мәмілегер билерге, елшілерге, саудагер керуенбасыларға, үкімет адамдарына берілетін арнайы құқықтық белгі. Байса көбінде алтын, күміс секілді бағалы металдан жасалып, оған иесінің шеніне сәйкес әртүрлі хайуанаттардың (лашын, жолбарыс т.б.) суреттері салынатын болған. Байса - қытай- манжүр тілінде белгі деген сөз. Осы белгімен жүрген үкімет адамдары басқа елдердің шекарасына еш кедергісіз өтуге құқылы болып, азық-түлік, мініс-көлікпен қамтамасыз етілетін болған. Бұл дәстүр әлемдік дипломатияның тарихында үлкен қызмет атқарған, қазіргі халықаралық заңнамадағы виза деген ұғым осы негізден қалыптасқан.

Байсалардың лауазымдық айырмасы болған, мәселен жүздік, мыңдық ұлығына арыстан басты, күн, ай бейнесі бедерленген байса, түмендік ұлығына арыстан басты байса, мыңдық ұлығына алтын сары байса, өлке билеушісіне сұңқар суреті салынған алтын байса берілген. Ресей музейлерінде Алтын орда ханы өзбектің, Абдулланың, Келдібектің байсалары сақталып отыр.

Қой дегенде бір шапқан, 
Құястан жап-жас қана Жұмай бар. 
Балаңқылар батпаған, 
Байсасы тудай Мәмбет бар 

- деп жырлаған Шалкиіздің «Ер Шобан» жырынан байсаның Ноғайлы дәуірінде де қолданыста болғанын аңғаруға болады.