Байқоңыр баспалдақтары

Байқоңыр баспалдақтары — Жұбан Молдағалиев жазған поэма, 1977 жылы жарияланды.

Поэма бес бөлімнен тұрады: 1) Исақұл мен ақын; 2) Байқоңыр таңы; 3) Космоста — Гагарин! 4) Исақұл мен Қорқыт ата; 5) Бұл жолдың басы бар да, жоқ ақыры.

Алғаш рет республикалық «Жұлдыз» журналының №7-8 сандарында жарияланған. Сол күзде жеке кiтап болып шыққан. Ал 1979 жылы орыс тiлiне аударылып, бiр топ өлеңдерімен бiрге «Жалын» баспасынан жарық көрген.

Ақын космос Меккесi атанған Байқоңыр космодромын, ондағы «Гагарин үйiн» өз көзiмен көрудi, космонавтика төңiрегiндегi әскери мамандар және ғалымдармен тiлдесудi мақсат тұтқан. Сырдарияның бойын жайлаған, күй атасы Қорқыт бабаның қобызының сарыны қалған жердi ғасырлар бойы мекендеп келе жатқан елдiң арғы-бергi тарихымен кеңiнен танысқан. Ал басты кейiпкер ретінде сол өңiрдiң көнекөз қариясы, кейiнгi жиырма жылда бой көтерген ғарыш айлағының жанды куәгерi Исақұл деген кісіні алады (прототипі — Ишанқұл Дәулетов).

— Сезсем де жылдар жолды еңсеруін,

Мың шүкір, — дедің — әлі еңселімін.
Пыр еткен бозторғайдай табан асты,
Мен көрдім, — дедің — тұңғыш жер серігін.
Мен көрдім Гагаринді,
Көргенмін мен... —
Деп кеттің шалқи түсіп, көл көңілмен, —
Айтпақшы, күңіреніп Қорқыт ата

Аттанған осы арада көрге өмірден...

Поэманың басында Исақұлдың осы сөздерін келтіреді. Кейін Королев ұшырған «Восток» ғарыш кемесінің сапарын суреттейді. Бортында болған «космостың тұңғыш жиһангезi» Гагарин жайында да, оның Жерді айналып келуі, сапарының дүниеге әсері де жырланады. Соңғы бөлімде Аполлон — Союз деген америкалық пен кеңестік аппараттардың бірлесіп ұшуы бейнеленеді:

Космоста қол алысты қос корабль.

Санасаң, бес кісілік қос қана бұл.
Қос емес, парасаттың зор одағы ол,
Сабақтай досқа да бір, қасқа да бір.
Тағы ашты Галактика бір түндігін,
Танытты Жер әзірге бүтіндігін.
Жер ұлы, адам ұлы келеді деп,
Шолпан мен сонда, бәлки, күтінді күн.
Жер ұлы! Осы есте ұстар ат та.
Тасталсын тағы да одақ старт артта.
Жер ұлы — космонавт Леонов,

Жер ұлы — астронавт Стаффорд та.

Космонавтика тақырыбына алғашқы түрен салған жаңашылдығымен, қазақ даласының өткенi мен бүгiнгi тарихына терең бойлай бiлуiмен, эпикалық кең ауқымдылығымен, көркемдiк шеберлiгiмен ерекшеленген бұл туынды қазақ әдебиетіндегi ерекше құбылыс болды.

Сілтемелер

• Байқоңыр баспалдақтары Мұрағатталған 6 тамыздың 2020 жылы. Kitap.kz сайтында
• Байқоңыр баспалдақтары Bilim-all.kz сайтында