Баланды күмбезі
Баланды күмбезі — біздің заманымыздан бұрынғы 4—2 ғасырлардан сақталған сәулет өнерінің ескерткіші. Қазіргі Қызылорда облысы Қармақшы ауданы Баланды мекенінде. Алғаш зерттеген Хорезм экспедициясы (жетекшісі С.П. Толстов).
Ғимарат құрылысы дөңгелек, диаметрі 16 м, сақталған қабырғаларының биіктігі 4,5 м, іргелігі пахсадан, жоғарғы жағы шикі кірпіштен қаланған. Кіретін есігі портал тәріздес, оңтүстік жағында. Сыртқы қабырғалары үш бұрышты күрекше іспеттес. Ғимараттың ішінде диаметрі 5,5 м цилиндрге ұқсас, төбесі күмбездене жабылған ортаңғы бөлме бар. Құрылыс ғибадат етуге арналған болуы керек, өйткені ешқандай қабір табылған жоқ. Ал, жан-жағындағы шеңбер бөліктері сияқты бөлмелерде қабірлер бар. Кіреберіс есіктен басқа бөлмелердің қабырғаларында радиалды аркалы қуыстары бар. Есікке қарсы беттегі радиалды қабырға бітеу, бөлмелер еңселі, төбесі жабық, трапеция түріндегі кірпіштерді көлденең және қиғаш қалаған. Кірпіштердің кірісіне керамика сынықтарын қаққан. 20-дың 50-жылдары қазба жұмыстарын жүргізген профессор С.П. Толстов қабырғаның жоғарғы жақтарында сақталып қалған кірпіштердің көлбеу қаланғанына қарап ғимараттың күмбезі болғанын анықтаған. Сонымен қатар үлкен бөлменің тура ортасындағы шұңқыр күмбезді тұрғызған кезде орнатылған тіреу ағаштың ізі екені көрініп тұр. Бұл ғимарат сол замандағы әлемдік сәулет өнеріндегі бірден-бір күмбезді құрылыс. Ескерткіш Сырдария бойын мекендеген аппасиактардан (су сақтарынан) қалған.[1][2]
Дереккөздер өңдеу
- ↑ «Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 ISBN 5-89800-123-9, II том;
- ↑ Қазақ мәдениеті. Энциклопедиялық анықтамалық. Алматы: “Аруна Ltd.” ЖШС, 2005 ISBN 9965-26-095-8
