Хорезм археологиялық-этнографиялық экспедициясы

Хорезм археологиялық-этнографиялық экспедициясы (ХАЭЭ) – ғылыми-зерттеу мекемесі. 1937–1992 жылдар аралығында Орталық Азияда зерттеу жүргізді. 1937–1945 жылы Хорезм археология экспедеция деп аталған. 1945 жылдан бастап ХАЭЭ атауымен ғылыми ортаға кеңінен танылды. Негізін қалаған – С.П.Толстов. Ең алғашқы зерттеген археология нысаны Топыраққала. Экспедиция Өзбекстан, Түрікменстан, Қазақстан жерлерінде нәтижелі ғылыми жұмыстар атқарды. Оның этнографиялық отрядтары аталған республика халықтарының этногриялық тарихына, мәдениеті мен әдебиетіне қатысты зерттеулер жүргізді. Экспедицияның археология отрядтары (жетекшілері О.А.Вишневская, А.В.Виноградов, М.А.Итина, Л.М.Левина, т.б.) Хорезм маңынан басқа Оңтүстік Қызылқұм, Солтүстік Қарақұм, Каспий теңізі аймағы мен Сырдария өзені төменгі ағысы өңірі, Арал төңірегі сияқты көптеген тарихи-мәдени аумақтарда, жазираларда қазба жұмыстарын жүргізіп, тас дәуірінен кейінгі орта ғасырларға дейінгі ескерткіштерді зерттеді. Ғылыми айналымға бірқатар археологиялық мәдениеттер (келтеминар, тазабағияб, шірік-рабат, жетіасар, т.б.) енгізілді. Арал теңізі, Әмудария мен Сырдария алқаптарындағы жер өңдеушілер, көшпелі халықтардың мәдениеттері жаңа қырынан ашылды. Экспедиция құрамында географ, геомофолог, геодезист, топырақтанушы, антрополог, т.б. жаратылыстану ғылымдарының мамандары жұмыс жасады. Экспедиция отрядтары сол кездегі ең үздік технологиялармен жабдықталды. Әуеден аэробарлау әдістері, т.б. заманауи ғылыми тәсілдер қолданылды. Сыр бойындағы ежелгі және орта ғасырлардағы кезеңдермен мерзімделетін археолология нысандардан (Сексеуіл, Шелгі-Зәгем, Арал, Шірік-Рабат, Түгіскен мен Ұйғарақ, Жетіасар, Сырлытам, Янгикент, т.б.) алынған мәліметтер өз құндылығын жойған жоқ. Қазіргі таңда олардың көпшілігін- де Мемлекеттік «Мәдени мұра» бағдарламасы бойынша қазба жұмыстары қайтадан жанданды.

Дереккөздер

• Қазақ ұлттық энциклопедиясы