Балапан ядролық полигоны

 Басқа мағыналар үшін Балапан (айрық) деген бетті қараңыз.

Балапан полигоны – кеңес үкіметінің су қоймасына шұңқыр жасауға арналған экскавациялық, калибрлік полигон. Балапан полигоны Семей полигонының бір бөлігі.

«Балапан» алаңыныңдағы ұңғымалардың орналасу сұлбасы "Балапан" алаңы полигонның оңтүстік-шығыс бөлігінде орналасқан және 780кm² аумақты алып жатыр. Сынақ алаңы ұңғымалары, жерасты ядролық жарылыстарды және қарапайым жарылғыш заттектерді пайдалана отырып үлгідегі тәжірибелерді өткізуге пайдаланылды. Бұл алаңда барлығы 105 ядролық сынақ өткізілді және жоғары қуатты – 150 кт дейін болды, сонымен қатар жасанды су қоймасын (15 қаңтар 1965 жыл) жасау мақсатында, топырақ шығарындысымен жасалған КСРО-дағы ең алғашқы экскавациялық жарылыс болды. 4 ұңғымада (№№1007, 1069, 1204, 1301) штаттан тыс жағдай болды, олардың нәтижесінде жердің қомақты түрде ластануына жол берілді.

Атмосфералық сынақтарға қарағанда, ұңғымаларда өткізілген жерасты ядролық жарылыстарының есебінен радиоактивті ластану төменірек. Радиоактивті өнімнің бөлінісінің негізгі үлесі жыныс қабаттарында «көмулі» қалады. Ұңғымаларда жерасты ядролық жарылыстар қалыпты радиациялық жағдайда радиоактивтіліктің басым бөлігі жерастында, жарылыстың эпицентрінде қалады, ал оның сәл бір бөлігі инертті газ түрінде жер үстіне шығады.

Ұңғымалардың сағалық алаңдарын зерттеу барысында, радиациялық параметрлер көп жағдайда нормативтен аспайтынын көрсетті. Радионуклидтердің максималды шоғырлануы ұңғымалардың басында орын алған. Солай бола тұра, 10 ұңғыманың сағалық алаңдарында (оның 2-уі штаттан тыс жағдай орын алған - №1301 және №1069 ұңғ.) топырақ жамылғысының радиоактивті ластануы байқалды және ондаған метрден жүздеген метрге дейін таралған, ал тиесілі белсенділігі бойынша радиоактивті қалдықтармен теңдес. Радионуклидтердің тиесілі белсенділігі ²⁴¹Am – 3*105, ¹³⁷Cs – 2*106, ⁹⁰Sr – 2*105, ¹⁵²Eu – 5*102, ¹⁵⁴Eu – 4*102, ^239+240Pu – 2*106 Бк/кг жетеді.

1069 ұңғымадағы ¹³⁷Cs, мКи/км2 жерүсті ластану тығыздығының бөлінісінің сұлбасы «Балапан» алаңында өткізілген жерасты ядролық жарылыстар кезінде құламай қалған «ауыз құйылыстарының» орын алуы – олардың кенеттен, аяқасты құлап кетуіне шынайы қатер тудырады. Жер астында жану процестері нышанының орын алуы, жер бетіне жерасты газдарының бірден шығып, артынан өртке ұласу қаупі бар. Бұған дәлел, ядролық сынақ жасалған соң, 17 жылдан кейін «Глубокая» ұңғымасында жарылыс шығып, соңынан диаметрі 100м-ден аса, тереңдігі 30м шұңқыр пайда болды.