Бартоғай бөгені

Бартоғай бөгені — Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданында, Шілік өзенінің таудан шыға беріс аңғарында, Асысаға ауылының оңтүстік-шығысында 10 км жерде орналасқан.

Бартоғай
Морфометрия
Теңiз деңгейiнен биіктігі	1067 м
Ұзындығы	6 км
Ені	3 км
Ауданы	13 км²
Ең терең жері	60 м
Орташа тереңдігі	25 м
Сипаттамасы
Толтырылған жылы	1986
Су алабы
Құйылатын су ағындары	Түрген, Есік, Қаскелең
Орналасуы
43°20′55″ с. е. 78°30′22″ ш. б.43.34861° с. е. 78.50611° ш. б. / 43.34861; 78.50611
Ел	Қазақстан
Аймақ	Алматы облысы
Бартоғай
Бартоғай

Гидрологиялық режімі және сипаты

Су қоймасы 1980 жылдары ауыл шаруашылығына қажетті суды жинақтау үшін Асысаға ауылының оңтүстік-шығысында 10 км-дей жерде Шелек өзенін 60 метрлік темір-бетонды бөгенмен бөгеліп, салына басталды. Абсолюттік биіктігі – 1067 м. Солтүстіктен оңтүстікке 6 км-ге созылған, ені 3 км, орташа тереңігі 25 м, ең терең жері 60 м-ге жетеді. Аумағы 13 км², суының көлемі 320 млн./м³ (пайдалы көл. 250 млн./м3). Жағалауы жарқабақты. Бөген 1986 жылы толық пайдалануға берілді. Бөген суымен Іле Алатауы етегіндегі 150 мың га жер суғарылады. Бөгенге ағып келетін судың жылдық орташа мөлшері 1 млрд./м³-ге жетеді немесе бөгеннің сыйымдылығынан 3 есе артық. Су деңгейінің өзгеруі жылына 25 м-ге дейін жетеді, сондықтан аумағы 13 – 5,6 км² аралығында өзгереді. Суқоймаға Түрген, Есік, Қаскелең сынды өзендері құяды, ұзындығы 170 км болатын Үлкен Алматы каналы бастау алады. Суының минералдығы төмен (0,172 – 0,234 мг/л). Химиялық құрамы бойынша гидрокарбонатты кальций тобына жатады. Суы жұмсақ, әлсіз сілтілі. Бартоғай бөгенінде сазан, тұқыбалық, мөңке, форель, т.б. балықтар тіршілік етеді.

Суды жіберу маусымы ауылшаруашылығы маусымы саналатын жаз айларында жүзеге асады. Атап айтқанда маусым айынан бастап, қыркүйек айына дейінгі аралықта суқоймасынан секундына 100 куб метр су жіберіледі. Бұл кезде 100 метрден асатын ерекше үлкен фонтанды көруге болады. Бұл фонтандар тауды тесіп салынған 3 метрлік тоннел арқылы аққандықтан, қысым салдарынан туады.

Табиғаты

Су қоймасы әдемі табиғатпен қатар суасты жәндіктеріне де бай. Суқоймасы маңында экологиялық туризмді дамып келеді. Өйткені Алматы қаласынан 200 шақырым қашықтықта, орналасқан. Әрі табиғаты әсем. Мұнда жыл сайын мыңдаған туристер келіп, демалады. Бөген маңында табиғат аясында серуендеп, балық аулаумен қатар, Шелек өзені бойымен рафтинг ұйымдастыруға болады. Шелек өзені Іле, Күнгей Алатауларының сілемдеріндегі қар суларынан бастау алады. Өзен 3500 шақырым биіктіктен ағып келеді. Бастау алған тұсынан бастап, Бартоғай бөгеніне дейін 70 өзен-көл құйылады. Сондықтан, өзен рафтингпен айналысатындар үшін таптырмас мекен. Бөгенге Алматы-Нарынқол тасжолымен Бәйтерек, Бәйдібек би, Шелек, Байсейіт ауылдары арқылы баруға болады. Еңбекшіқазақ ауданы аумағындағы Көкпек ауылынан 15 шақырым қашықтықта орналасқан. Бартоғай қазақ тілінде тоғайлы жер, орманды жер деген мағына береді. Аты айтып тұрғандай бөгеннің тау жақ беткейі тоғайлы болса, айналасы жартасты, тықыр болып келеді. Мұнда Бартоғай бұғысы, дала жыланы, түлкі, қасқыр сынды аңдарды кездестіруге болады. Сондай-ақ, «Қызыл кітапқа» енген сирек өсімдіктер жиі кездеседі.

Бартоғай - ежелгі шатқал. Шатқалдың барлық жағын таулармен қоршаған, олар желден қорғалған. Шатқалдың ортасында кең шалғын жатыр. Бір кездері егістік жері болған, ескі арықтардың іздері сақталған. Бартоғайда көне ежелгі қорғандар көп. Қойылған тастар топырақпен жабылған және одан әрең көрінеді. Мұндағы қорғандардың көп болуы кездейсоқ емес. Бартоғай ежелден адамдарды тарта отырып, қасиетті саналған. Онда салт-дәстүрлер орындалды, мерекелер тойланды.

Сыртқы сілтемелер

• Бартоғай су қоймасы [1]