Бақауыл

Бақауыл — көне әскери термин. Бұл сөздің екі түрлі мағынасы белгілі:

• 1) соғыс кезінде әскердің қару-жарақпен, азық-түлікпен дұрыс жабдықталуын бақылап, соғыстан кейін түскен олжаны дұрыс бөліп-таратумен айналысатын адамның әскери лауазымы. Әскердің әр түменінде өз Бақауылы болған. “Аз асқа бақауыл болма” деген қазақ мақалы Алтын Орда мемлекеті мен Қазақ хандығы заманынан қалған;
• 2) шекара арқылы өтетін тауарларға таңба салатын және оларды жасырын алып өтпеуді қадағалайтын сақшы топ, жасақ. Бұл мағынадағы Бақауыл сөзі Мұхамед Хайдар Дулатидің “Тарих-и Рашиди”, Бабырдың “Зафарнаме” сияқты шығармаларында ұшырасады. Жазба деректер Бақауыл лауазымы Шыңғыс хан заманынан бастап қолданылғанын көрсетеді. Көшпелі халықтардың көне салты бойынша, хан сарайында және басқа да үлкен жиын-тойларда әр ру, тайпа өкілдері өз дәрежесіне қарай отыратын дәстүр болғаны мәлім. Оларға сойылған малдың тиесілі мүшелері әркімнің дәрежесіне лайық тартылған және бұл тәртіп қатаң сақталған. Табақтың, мүшенің дұрыс тартылмауы кейде қонақтар арасында түсінбестік туғызған. Сондықтан, хан сарайындағы құрмет кезінде дастарқанға және басқа да қошемет түрлеріне қатысты салт-дәстүрді жақсы білетін жоғары дәрежелі сарай қызметшісі тағайындалып, оған Бақауыл мансабы берілген. Қонақасы сойылған малдың мүшелерін әркімнің дәрежесіне, жасына, туыстық қатынасына, т.б. сәйкес тарту дәстүрі қазақ халқында осы күнге дейін бар. Бұл мансаптың түркіше аталуы, оның әуелгі мәнінің көне түркілер заманында, тіпті одан да бұрын пайда болғанын аңғартады.