Беларусь операциясы

Беларусь операциясы иә Багратион операциясы (1944) – Ұлы Отан Соғысында 23 маусымнан 29 тамызға дейін Совет қарулы Күштері жүргізген аса ірі стратегиялық шабуыл операцияларының бірі. Операция Батыс Двинадан Припять өзеніне дейінгі (1000 км-ден астам) және Днепрден Висла мен Нарва өзендеріне дейінгі (600 км-ден астам) орасан зор территорияны қамтыды. Бұл территорияның неміс басқыншыларының қорғаныс жүйесінде маңызы зор болды.

9-неміс армиясы. Бобруйск

Оны Германия шекарасын бөгеп тұрған қалқан деп есептеді. Сондықтан неміс командованиесі бұл жерге «Солтүстік» пен «Солтүстік Украина» армияларының бірсыпыра күштерін және «Орталық» армияның негізгі топтарын – барлығы 63 дивизия және 3 бригаданы (800 мыңнан астам адам, 10 мыңдай зеңбірек, 900 танк, 1300-ден астам ұшақ) шоғырландырды. Жау Батыс Двина, Днепр, Березина сияқты өзендері және орманды, батпақты жерлерді пайдаланып, өн бойы 250-270 км-ге жететін алдын ала қорғаныс шебін жасады.

Беларусь операциясының мақсаты

Беларусь операциясының мақсаты жаудың «Орталық» армиясы тобын құртып, Белоруссияны азат ету болды. Ол үшін бір мезетте жау қорғанысын 6 участокта бұзып-жарып өтіп, Витебск және Бобруйск аудандарындағы жазау әскерлерінің тобын қоршауға алу және жойып жіберу, осыдан кейін батыл шабуылға шығып, Минск ауданда немістің 4-армиясын талқандау қажет болды.
Беларусь операциясына Витебск бағытында:

• 1-Прибалтика (армия генералы И.Х.Баграмян),
• Витебскінің оңтүстігі мен Орша бағытында 3-Белорус (генерал-полковник И.Д.Черняховский),
• Могилёв бағытында 2-Белорус (армия генералы Г.Ф.Захаров),
• Бобруйск бағытында 1-Белорус (армия генералы К.К.Рокоссовский) майдандарының әскерлері – барлығы 166 дивизия, 9 атқыштар бригадасы (1,4 млн. адам, 31,7 мың зеңбірек пен миномет, 5200 танк пен САУ, 6 мыңнан астам ұшақ) қатысты.

Майдандардың қимылын шалғайлық авиация, Днепр соғыс флотилиясы және жау тылындағы партизандар қолдады.

Операция барысы

23 маусымда 1-Прибалтика, 3- және 2-Беларусь майдандары, 24 маусымда 1-Беларусь майданы шабуылға шықты. 1-Прибалтика майданының әскерелері жаудың қорғанысын бұзып өтіп, [[25 маусымда 3-Белорус майданы әскерлерімен бірге Витебскінің батыс жағында немістің 5 дивизиясын қоршауға алып, 27 маусымда жойып жіберді. Майданның негізгі күштері Батыс Двинадан өтіп,28 маусым]]да Лепель қаласын алды. 3-Белорус майданының әскерлері жаудың қорғанысын ойдағыдай бұзып өтіп, 1 шілдеде Борисов қаласын азат етті. 1-Белорус майданының әскерлері Проня, Бася және Днепр өзендерінің бойындағы жаудың күшті қорғанысын бұзып өтіп, 28 маусымда Могилёвті азат етті. 2-Белорус майданының әскерлері 27 маусымда Бобруйск ауданында немістің 5 дивизиясын қоршауға алуды аяқтап, Свислочь өзені, Осиповичи, Любань бағытына шықты. 3- және 1-Белорус майдандарының әскерлері Минскіге бағыт алды. 3 маусымда таңғы сағат 5-те Минскіге солтүстік-шығысынан және шығысынан 2-гвардиялық танк корпусының екпінді отрядтары, солтүстігінен 3-гвардиялық танк корпусының бөлімшелері басып кірді. Сол күні түс кезінде оңтүстігінен 1-гвардиялық танк корпусы қалаға кірді. Кешкілік Белоруссияның астанасы неміс-фашист басқыншыларынан толық тазартылды.

Операцияның аяқталуы

Минскінің шығыс жағында жаудың 4-армиясының негізгі күштері (100 мыңнан астам адам) қоршауға алынды, бұл топ 11 маусымда талқандалды. 1-Прибалтика майданының әскерлері Полоцкіні азат етіп, Шяуляйға бағыт алды. 13 шілдеде Вильнюс жаудан тазартылды. Шілденің орта кезінде Совет әскерлері Двинск, Каунас, Гродно, Белосток және Кобрин шебіне шықты. 17-18 шілдеде Совет әскерлері кең майданда Польша шекарасына жетіп, оның территориясына енді. 27 шілдеде 1-Прибалтика майданының әскерлері Шяуляйді алып, 31 шілдеде Тукумс ауданында Рига шығанағына жетті. 3-Белорус майданының әскерлері Неман өзені]]нен өтіп, 1 тамызда Каунасты басып алды, Шығыс Пруссия шекарасына шықты. 2-Белорус майданының әскерлері 16 шілдеде Гродноны, 27 шілдеде Белостокты азат етіп, шілденің аяқ кезінде Нарев өзені]]не жетті. 18 шілдеде 1-Белорус майданы сол жақ қанатының әскерлері Люблин бағытында шабуылға шығып, 20 шілдеде Батыс Буг өзенінен өтті де, Польша жеріне енді. 23 шілдеде Люблин, 28 шілдеде Брест азат етілді. Майдан әскерлері 28 шілде – 2 тамыз күндері Варшаваның оңтүстік жағынан Висла өзенінен өтіп, Магнушева мен Пулава аудандарында плацдармандарды басып алды. Совет әскерлері тамыз-қыркүйек айларында жаудың қарсы соққыларын тойтырып, Варшава-Праганың шығыс бөлігін босатты, Нарев өзеніне өтіп, Рожан, Сероцк аудандарындағы плацдармды басып алды. Совет әскердлерінің Шығыс Пруссия шекарасына және Висла өзеніне шығуымен Беларусь операциясы аяқталды.

Совет әскерлері

Операцияға көрсетілген көмек

Белоруссияны азат етуде Совет әскерлеріне партизандар мен жергілікті жалық зор көмек көрсетті. Партизандар темір жолдардың 40 мыңнан атсам рельсін қиратып, жадуың 147 эшелоның құлатты, дұшпанның тәртіппен шегінуіне бөгет жасады. Олар өзендерді, өткелдерді ұстап тұрды, елді мекендерді азат етті, Совет командованиесіне бағалы барлау ақпарларын жеткізді. Операцияға 142 партизан бригадасы, 38 отряды (барлығы 143 мың адам) қатысты. Олардың қатарында көптеген қазақстандықтар ерлікпен шайқасты.
Беларусь операциясының барысында [[Беларусь толық, Латвия, Литваның біраз бөлігі және Польшаның шығыс аудандары азат етілді.
Жаудың ең күшті тобы – «Орталық» армиясы талқандалды. Жаудың 17 дивизиясы мен 3 бригадасы толық жойылды, 50 дивизиясы құрамының 60-70%-ы талқандалды. Беларусь операциясындағы Совет әскерлерінің тамаша жеңісі Совет жауынгерлерінің отаңға шексіз берілгендігін және рухани-моральдық бейнесінің артықшылығын көрсетті. 402 мыңнан астам жауынгер, офицерлер мен генералдар орден және мадельдармен марапатталды. Совет Белоруссияны азат етуге қазақстандық 8-гвардия, 30-гвардия, 391- және 310-атқыштар дивизиялары қатысты. 8-гвардия атқыштар дивизиясы Риганы азат еткені үшін Суворов орденімен марапатталды. Беларусь операциясында ерліпен шайқасқан І.Айтықов, А.Жанұзақов, Ж.Асаналиев, С.Әбдіжапаров, С.Әшіров, М.Қайырбаев сияқты қаһарман қазақ жауынгерлеріне Совет Одағының Батыры Атағы берілді.