Координаттар: 57°00′00″ с. е. 24°56′00″ ш. б. / 57.00000° с. е. 24.93333° ш. б. / 57.00000; 24.93333 (G) (O) (Я)

Латвия (латышша Latvija), реми атауы — Латвия Республикасы (латышша Latvijas Republika) — Еуропаның солтүстік-шығысында, Балтық теңiзi жағалауындағы мемлекет. Ол Эстония, Литва, Ресей, Беларусь және теңіз арқылы Швециямен шекаралас. Жер аумағы – 64,589 мың км². Халқы – 1 865 452 адам. Мемлекет қоңыржай белдеуде орналасқан.

Латвия Республикасы
латышша Latvijas Republika
Flag of Latvia.svg Coat of arms of Latvia.svg
Байрақ Елтаңба
Әнұран: «Dievs, Svētī Latviju
(Латвия Латвияға батасын беріңіз)»
(тыңдау )
EU-Latvia.svg
Латвияның орналасуы (қою жасыл):
Еуропада (ашық жасыл және қою сұр)
Еуроодақта (ашық жасыл)
Тарихы
Тәуелсіздік күні 18 қараша 1918 жыл. Брест келісімі шарты бойынша 3 наурыз 1918 Латвия Германдық империяның бақылауына өтеді, I дүниежүзілік соғысынан жеңілгеннен кейін тәуелсіз болады
4 мамыр 1990 жыл (КСРО-дан)
Мемлекеттік құрылымы
Ресми тілі Латыш тілі
Елорда Riga coat of arms.png Рига
Ірі қалалары Рига, Даугавпилс, Лиепая, Елгава, Юрмала, Вентспилс
Үкімет түрі Парламенттік республика
Президенті
Премьер-министрі
Сейма төрағасы
Эгилс Левитс
Кришьянис Кариньш
Инара Мурниеце
Географиясы
Жер аумағы
• Барлығы
• % су беті
Әлем бойынша 122-ші орын
64 589 км²
1,57
Жұрты
• Сарап (2018)
• Санақ (2011)
Тығыздығы

1 919 968[1] адам (148-ші)
2 070 371[2] адам
34,3 адам/км² (166-шы)
Экономикасы
ЖІӨ (АҚТ)
 • Қорытынды (2019)
 • Жан басына шаққанда

60,732 млрд.[3] $
31,490[3] $
ЖІӨ (номинал)
 • Қорытынды (2019)
 • Жан басына шаққанда

35,721 млрд.[3] $
18,522[3] $
АДИ (2017) 0,847[4] (өте жоғары) (41-ші)
Этнохороним латыштар, латвиялық
Валютасы Еуро (EUR)
Қосымша мәліметтер
Интернет үйшігі .lv, .eu
ISO коды 428 / LVA / LV
ХОК коды LAT
Телефон коды +371
Уақыт белдеулері (UTC+2, жазда UTC+3)

Астанасы – Рига қаласы. Мемлекеттік тiлi – латыш тiлi. Халқы христиан дiнiнің протестант, католик, православие тармақтарын ұстанады. Латвия – парламенттiк республика. Парламент (1 палаталы сейм) депутаттары 4 жыл сайын жалпыхалықтық дауыс беру арқылы сайланады. Конституция бойынша мемлекет басшысы – Президент. Оны парламент депутаттары 3 жыл сайын сайлап отырады. Атқарушы билiк – премьер министр басқаратын үкiмет қолында. Ұлттық мейрамы – 18 қараша – Тәуелсiздiк күнi (1918). Ұлттық ақша бiрлiгi – еуро (2004 ж., мамыр).

Латвия жерi Шығыс Еуропа жазығында, Балтық теңізіне құятын Даугава (Батыс Двина) өзені алабында орналасқан. Елдің батысында – Курзем, орталығында Видзем, шығысында Латгаль қыраттары, солтүстік-шығысында Латыш ойпаты жатыр. Климаты теңiздiк және континенттiк. Шiлдедегi орташа температурасы 16 – 18°С, қаңтарда Балтық жағалауында 2 – 3°С, шығыс аудандарында 7°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері 500 – 800 мм. Өзендерi Балтық теңізіне құяды. Iрiлерi: Даугава, Лиелупе, Вента, т.б. 3185 көл бар, iрiлерi: Лубанас, Резнас, Усмас, т.б. Жерiнің 38%-ы орман (қарағай, қайың, шырша, терек). Латвия жерiн адам баласы алғаш мезолит дәуiрiнде (біздің заманымыздан бұрынғы 9 – 4-мыңжылдық) мекендеген. Алғашқы мемлекеттiк бiрлестiк Шығыс Латвияда (латгалдардың 8 князьдiгi) 10 – 13-ғасырларда пайда болды. 12-ғасырдың 2-жартысында Семсерлiлер орденi, 1237 ж. Ливон орденi құрылды. Сөйтiп, 1561 жылға дейiн Латвия Ливонияның құрамында болды. 1558 – 83 ж. Латвия Речь Посполитаға қарады. Латвия жерiнің Ресей империясының қол астына өте бастауы 18-ғасырдың аяғына қарай аяқталды. 1917 жылғы Қазан төңкерiсiнен кейiн елде Кеңес өкiметi орнағанымен, 1918 ж. ақпанда Латвияны немiстер басып алды. 18-қарашада тәуелсiз Латвия Республикасы құрылды. Бiрақ 1940 ж. Латвия КСРО құрамына қосылуға мәжбүр болды. Ел 1941 – 44 ж. екiншi рет немiс оккупациясын бастан өткердi. Соғыстан кейiнгi жылдары социалистік жолмен дамып, 1989 ж. күзде өзiнің КСРО құрамынан шығатынын мәлімдеді, ал 1990 ж. мамырда Тәуелсіздiк Декларациясын жариялады. Латвия 1991 жылдан БҰҰ-ға мүше. 2004 ж. Еуропалық одаққа мүше болып қабылданды. Елдің ауыл шаруашылығы, негiзiнен, еттi-сүттi iрi қара және шошқа өсiруге бейiмделген. Өндiрiстің жетекшi салалары – машина жасау (автобустар, құрал-жабдықтар, т.б.), жеңiл, целлюлоза-қағаз және ағаш өңдеу, фармацевтика және құрылыс материалдары. Сыртқы саудадағы негiзгi экспорты: электр пойыздары, автомобиль, электр тауарлары, ағаш бұйымдары, тоқыма, тағам өнiмдерi. 1998 ж. мамыр айында Қазақстан мен Латвия арасында Латвия порттарын жүктердi тасымалдау үшiн пайдалану мен транзит тәртiбi туралы, халықаралық әуе қатынасы, әуе және темір жол көлiгi саласында ынтымақтастық орнату жөнiндегi келiсiмге қол қойылды. [5]

ХалқыӨңдеу

Латвия халқының ұлттық құрамы (2011)[6]
Латыштар
  
62.1%
Орыстар
  
26.9%
Беларусьтер
  
3.3%
Украиндар
  
2.2%
Поляктар
  
2.2%
Литвалықтар
  
1.2%
Басқалар
  
2.1%

2014 жылдың 1 мамырына қарай халық саны 1,997,500 [7] адамды кұрады. Халық тығыздығы - 34,3. 2013 жылға қарай орташа өмір сүру ұзақтығы 73.19 жыл (68.13 жыл ерлер, 78.53 жыл әйелдер). Урбандалу деңгейі орташа - 67,7% Қалыптасқан агломерациялар - Рига.[8]

Өнеркәсіпті ЛатвияӨңдеу

Латвия — Балтиядағы өнеркәсібі жағынан ең дамыған ел. Ол теңізге шығар жолын сауда мен балық аулау үшін пайдаланады.

Латвия — ойпаттағы ел. Оның аумағынынң 98%-ы теңіз деңгейінен 200 м-ден жоғары көтерілмейді. Шығысында Беларусь және Ресеймен, солтүстігінде Эстониямен, Оңтүстігінде Литвамен шектеседі. Солтүстік-батыстағы жағалау сызықтарының бір бөлігі бұралаңдай отырып, Рига шығанағын құрайды. Ол Балтық теңізінен ірі эстон аралы — Сааремаа және Моонзунд топаралының басқа аралдары арқылы бөлінген. Рига шығанағының қолайлы жылы аймағында ең ірі порт әрі Латвия астанасы — Рига қаласы орналасқан. Батыс жағалауында басқа маңызды порттар Вентспилс пен қатпайтын Лиепая орналасқан. Латвия арқылы тек 17-сінің ғана ұзындығы 90 км-ден ағатын мыңдаған бұлақтар мен шағын өзендер ағып өтеді.

Өзендердің ең ұзыны — Даугава (Батыс Двина) бастауын Ресейден алып, Беларусь арқылы ағып, Латвияны кесіп өтіп, Рига шығанағына құяды. Желтоқсаннан сәуір айына дейін мұз басып жататын, толып жатқан иірімдері мен қайраңдары бар Даугава ірі тоннажды кемелердің жүзуі үшін жарамсыз. Алайда су электр станцияларында электр қуатын өндіру мен елдің ішкі аудандарынан порттар мен жағалауларға ағаш ағызу үшін пайдаланылады.

Ормандар Латвия аумағының 40%-дайын алып жатыр. Олардың жартысынан көбі қарағай ормандары, емен ормандары да көп. Ағашқа деген сұраныс орман және ағаш өңдеу өнеркәсібінің гүлденуіне жағдай жасайды. Латвия аумағының 10%-ға жуығын шымтезектің ірі қорлары шоғырланған батпақтар алып жатыр. Әктастық және доломиттік кендерден құрылыс тасы өндіріледі. Елде басқа табиғи ресурстар өте аз.

Жуырда Латвияның шығысында мұнай кен орындары ашылса да, табиғи отын Ресейден әкелінеді. Ауыл шаруашылығының негізгі саласы етті-сүтті бағыттағы мал шаруашылығы. Өнеркәсіптің жетекші салалары — машина жасау мен металл өңдеу, химия өндірісі, мұнай, ағаш өңдеу мен целлюлоза-қағаз өнеркәсібі. Ел халқының 57%-ын латыштар, 30%-дан астамын орыстар құрайды. Сондай-ақ Латвияда украиндар, беларусьтар, поляктар тұрады.

Тәуелсіздік пен үкіметӨңдеу

Бүкіл тарихының өн бойына дерлік Латвия басқа мемлекеттердің билігінде болды. XIII ғасырдың екінші ширегінен 1561 жылға дейін ол неміс кресшіл рыцарьларының Латвия мен Эстония аумағында құрған князьдіктер конфедерациясы — Ливонияның кұрамына кірді, 1562 жылдан кейін Латвия аумағының бір бөлігін Швеция мен Польша бөлісті. XVIII ғасырда I Петр елді қуатты Ресей империясына қосты. Латвия тәуелсіздігіне 1920 жылы ие болып, оны Кеңестер Одағына қосылған 1940 жылға дейін сақтады. 1991 жылы тәуелсіздігіне қайтадан ие болған ел, 1922 жылғы Конституциясын қалпына келтірді. Үкіметті Премьер-министр басқарады, оны халық ерікті дауыс беру жолымен төрт жыл мерзімге сайлайтын 100 адамнан құралатын парламент-Сейм тағайындайды. 2004 жылы Латвия Еуроодақтың құрамына енді.

ДереккөздерӨңдеу

  1. The number of population is decreasing – the mark has dropped below 2 million. Central Statistical Bureau of Latvia (Nov 2015). Тексерілді, 6 мамыр 2014.
  2. Population Census 2011 – Key Indicators. Central Statistical Bureau of Latvia (2 April 2012). Тексерілді, 2 маусым 2012.
  3. a b c d Latvia. IMF.
  4. 2018 Human Development Report. United Nations Development Programme (2017). Тексерілді, 14 желтоқсан 2015.
  5. Балалар Энциклопедиясы, 6 том.
  6. 2011 жылғы санақ нәтежиесі. Латвияның демографиялық статистика департаменты (2011). Тексерілді, 22 наурыз 2011.
  7. The number of population is decreasing – the mark has dropped below 2 million. Латвияның Орталық Статистика Бюросы (мамыр 2014). Тексерілді, 6 Мамыр 2014.
  8. Латвиядағы ОББ зерттеулері. Орталық Барлау Басқармасы (2014). Тексерілді, 22 наурыз 2014.