Белдеме (арқа)

Белдеме - мал денесіндегі арқа (жота) омыртқадан кейінгі бөлік; малдың жөн арқасының етті, қыртысты сүбелі бөлігі. Дәстүрлі ас-тағам жүйесінде кәделі сыбағаға қосылып, қосымша мүше ретінде сый табақтарға тартылады. Соғым сойғаннан кейін кәделі асқа - бас-сираққа, шекеге шақыру ғұрпы жасалады. Шекеге шақыру, мүшеге шақыру ғұрпын кей өңірлерде омыртқаға шақыру деп те атайды, яғни ірі қара малдың белдемесі кәделі сыбағалы мүше ретінде саналған.

Дәстүрлі орта «Қара өлеңіндегі» «Қаре нар жүк көтермес, бел кеткен соң» деген жолдар белдеменің малдың жұлын-тұтасы мен омыртқа жігінің ең жуанды бөлігі әрі салмақ пен қысым түсетін тұсы екендігін аңғартады. Осы тұстан құрсақ бөлігі мен белге қарай ақ тамырлар таралады.

Тышқаншық болған бұзау белдемесінің қалың етінің 4-5 елі төменгі тұсына бізді 3 елі тереңге тік сұғып, талақ ауруына ұшыраған атты осы әдіспен бұл қарама-қарсы, яғни қамшылар жағына жасап емдеген. Tөpт түліктің мінез-құлқы, сүйек қаңқасы, дене мүшелері туралы таным түсінікті балаға ұқтырып, дәстүрлі шаруашылық қыр- сырларын үйреткен. Тәрбиелік мәні бар аңыз-әңгімелерге арқау етіп, өлең, жырға қосқан.

Омыртқа құрылысының атаулары небір теңеулерге негіз болған. Мысалы, омыртқа алдын немесе шекесін - батырдың маңдайына, шүйдесін - шешеннің таңдайына, иығын - жұмыр жердің жаннатына, қолтығын - самұрық құстың қанатына, қалағын - асқар таудың заңғарына, жұлындық өзегін - өзен судың аңғарына, күрегін - арғымақ аттың азуына, омыртқа қармағын - ұстаның ыңғыруына теңеп, өлеңге қосқан.