Беньямин Нетаньяху
Беньямин (Биби) Нетаньяху (/ˌnɛtənˈjɑːhuː/; ивр. בִּנְיָמִין נְתַנְיָהוּ) — Израиль саясаткері, 2022 жылдан бері Израиль премьер-министрі, сонымен қатар 1996-1999 және 2009-2021 жылдарда осы лауазымда қызмет атқарған. Ликуд партиясының төрағасы. Нетаньяху Израиль тарихындағы ең ұзақ уақыт қызмет атқарған премьер-министр болып табылады, ол осы лауазымда жалпы 16 жылдан астам уақыт бойы қалған. Израиль мемлекеті құрылғалы бері туған алғашқы премьер-министр болып табылады[1][2][3][4][5][6][7][8][9].
| Беньямин Нетаньяху ивр. בִּנְיָמִין נְתַנְיָהוּ | ||
 Нетаньяху 2023 жылы | ||
| Лауазымы | ||
|---|---|---|
| ||
| 2022 жылдың 29 желтоқсанынан | ||
| Президент | Ицхак Герцог | |
| Ізашары | Яир Лапид | |
| 31 наурыз 2009 — 13 маусым 2021 | ||
| Президент | Шимон Перес Реувен Ривлин | |
| Ізашары | Эхуд Ольмерт | |
| Ізбасары | Нафтали Беннет | |
| 18 маусым 1996 — 6 шілде 1999 | ||
| Президент | Эзер Вейцман | |
| Ізашары | Шимон Перес | |
| Ізбасары | Эхуд Барак | |
| ||
| 18 маусым 1996 — 4 қыркүйек 1996 | ||
| Өмірбаяны | ||
| Партиясы | Ликуд | |
| Білімі | Массачусетс технологиялық институты Гарвард университеті | |
| Ғылыми дәрежесі | жаратылыстану ғылымдарының магистрі (1977) | |
| Діні | Иудаизм | |
| Дүниеге келуі | 21 қазан 1949 (75 жас) Тель-Авив
| |
| Әкесі | Бенцион Нетаньяху (1910—2012) | |
| Анасы | Циля Нетаньяху (Сегаль) | |
| Жұбайы | 1) Мириам (Мики) Вейцман (впоследствии Харан) 2) Флор Кейтс 3) Сара Бен-Арци | |
| Балалары | қызы: Ноа (бірінші некеден) ұлдары: Яир мен Авнер (үшінші некеден) | |
| Қолтаңбасы | 
| |
өңдеу  |
||
Тель-Авивте еврей отбасында дүниеге келген. Иерусалим мен АҚШ-тың Филадельфия қаласында өскен. 1967 жылы Израиль қорғаныс күштеріне қызметке шақырылды[10]. Сайерет Маткаль арнайы күштерінде бөлімше командирі болды және бірнеше миссияларға қатысты. Капитан атағына ие болды. Массачусетс технологиялық институтын бітіргеннен кейін Нетаньяху Boston Consulting Group компаниясында экономикалық кеңесші болды. 1978 жылы Израильге оралып, Антитеррор институтын құрды. 1984-1988 жылдар аралығында Израильдің БҰҰ-дағы тұрақты өкілі болды. 1993 жылы Ликуд партиясының төрағасы болып сайланып, оппозиция жетекшісі болды. 1996 жылғы сайлауда Шимон Пересті жеңіп, Израиль премьер-министрі болды. Нетаньяху мен Ликуд 1999 жылғы сайлауда Эхуд Барактың «Біріккен Израиль» одағына жеңіліп қалды. Нетаньяху жеке секторға кіріп, саясаттан толық бас тартуды таңдады. Кейін саясатқа қайта оралып, Ариэль Шаронның премьер-министрлігі кезінде сыртқы істер министрі және кейіннен қаржы министрі қызметтерін атқарды. Израиль экономикасында айтарлықтай өсуге әкелген реформаларды бастады. Газа аймағын бөлшектеу жоспарына байланысты келіспеушіліктер себебінен отставкаға кетті[11][12].
2024 жылдың 21 қарашасында Гаагадағы Халықаралық қылмыстық сот Биньямин Нетаньяхудың 2023 жылдың 8 қазанынан 2024 жылдың 20 мамырына дейін Газа секторында жасалған әскери қылмыстар мен адамзатқа қарсы қылмыстар үшін күдіктеліп, тұтқындау туралы жарлық шығарды[13].
Нетаньяху 2005 жылдың желтоқсанында Ариэль Шарон отставкаға кеткеннен кейін Ликуд партиясының басшылығына қайтты[14]. 2006-2009 жылдар аралығында оппозиция жетекшісі болды[15]. 2009 жылғы сайлаудан кейін Нетаньяху басқа оңшыл партиялармен коалициялық үкімет құрып, екінші рет премьер-министр қызметіне кірісті[16][17]. 2013 және 2015 жылғы сайлауларда Ликудты жеңіске жеткізді[18]. 2019-2020 жылдардағы кезекті үш сайлаудан кейін саяси тұрақсыздық орын алып, үкімет құрылған жоқ. Нетаньяху мен Бенни Ганц арасында коалиция туралы келісімге келу арқылы тұрақсыздық шешілді[19][20]. Коалиция 2020 жылдың желтоқсанында ротация жүзеге асырылмай жатып тарады, ал 2021 жылдың наурызында жаңа сайлау өткізілді. Өзінің соңғы үкіметінде Нетаньяху Израильдің COVID-19 пандемиясына қарсы күресі мен 2021 жылғы Израиль-Палестина дағдарысына жауап операциясын басқарды. 2021 жылдың маусымында Нафтали Беннет үкіметі құрылғаннан кейін, премьер-министр қызметінен шеттетіліп, үшінші рет оппозиция жетекшісі болды. Нетаньяху 2022 жылғы сайлаудан кейін оңшыл партиялармен коалиция құрып, қайтадан премьер-министр лауазымына оралды. Нетаньяху мен оның үкіметі коалициядағы серіктестерімен бірге кең ауқымды сот реформасын жүргізді. Сот-құқықтық реформаларға қарсы қозғалыс теріс пікірмен қарсы алынды, сот-құқықтық реформаларға қарсы наразы топтар бірнеше ай бойы бүкіл ел бойынша жаппай наразылық акцияларын өткізді. 2023 жылғы 7 қазанда Израиль ХАМАС тарапынан шабуылға ұшырады, бұл 2023 жылғы Израиль-ХАМАС соғысын тудырды. Израиль үкіметі бұл шабуылға дайын болмағаны үшін Нетаньяху оппозиция тарапынан сынға алынды[21][22][23].
Балаллық шағы мен әскери қызметі
өңдеуНетаньяху 1949 жылы Тел-Авивте туған[24][25]. Оның анасы Цила Сегал (1912–2000), Осман империясының құрамындағы Иерусалим округіндегі Петах-Тиква қаласында туған. Әкесі Бенсион Нетаньяху (1910–2012), Варшавада туған. Испания еврейлерінің алтын дәуірін зерттеу саласында тарихшы болған. Нетаньяхудың әке жағынан атасы Натан Милейковский раввин және сионшы жазушы болған. Нетаньяхудың әкесі Палестинаға күштеп көшірілген кезде тегін «Милейковскийден» «Құдай берген» деген мағынаны білдіретін «Нетаньяху» деп өзгерткен. Оның отбасы негізінен ашкеназ болғанымен, ДНҚ тесті оның сефард ата-бабалары бар екенін анықтағанын айтты.
Нетаньяху отбасы үш баланың екіншісі болды. Құддус қаласында өскен және білім алған. Генриетта Сзолд бастауыш мектебінде оқыған. Оның 6-сынып мұғалімі Рут Рубенштейн «Нетаньяху өте сыпайы, тәртіпті, ізетті және белсенді болғанын» айтқан[26].
1956-1958 жылдарда және 1963 жылдан 1967 жылға дейін оның отбасы Америка Құрама Штаттарының Пенсильвания штатындағы Челтнем Тауншип қаласында тұрған[27]. Әкесі Дропси колледжінде дәріс берген[28]. Бенжамин Челтнем орта мектебін бітірген. Мектепте пікірсайыс клубы, шахмат клубы және футбол клубында белсенді қатысқан. Ол және оның ағасы Йонатан осы аймақта кездескен үстірт өмір салтынан, жастардың қарсы әрекеттерінен, отбасы қатысқан Филадельфиядағы еврейлер синагогасындағы либералдық реформа ортасынан наразылық білдірген.
Нетаньяху 1967 жылы орта мектепті бітірген[29]. Сол жылы Израильге қайтып келіп, қорғаныс күштеріне қызметке кіріп, бес жыл бойы елдің қарулы күштерінің «Сайерет Маткаль» арнайы әскери бөлімшесінде сарбаз ретінде қызмет еткен. 1967-1970 жылдардағы Израиль мен араб еледері арасындағы соғыстарға қатысқан[30]. Израиль әскерлері Иорданияға басып кірген. 1968 жылы наурыз айында өткен Қараме шайқасында Палестинаны азат ету ұйымының жетекшісі Ясир Арафатты қолға түсіру үшін барған әскерлер ауыр шабуылдарға ұшыраған. Нетаньяху әскери бөлімдердің бірінде командир болған және бірнеше рет шайқастарда жараланған[31]. 1968 жылы Израильдің Ливанға басып кіруінде және 1972 жылы мамыр айында палестиналық террористердің кепілдікке алған Сабена 571 рейсін азат ету операциясында иығынан оқ тиіп жараланған[32][33]. 1972 жылы әскери қызметтен босатылып, «Сайерет Маткаль» резервінде қалған. Кейінірек АҚШ-қа оқу үшін кеткен. 1973 жылы қазан айында Қиямет соғысына қатысу үшін Израильге қайтып келген[34]. Суэц каналы бойында Мысыр күштеріне қарсы арнайы әскери операцияға қатысқан. Операцияның егжей-тегжейлері бүгінге дейін құпия болып қалуда[35].
1972 жылы аяғында АҚШ-қа қайтып келіп, Массачусетс технологиялық институтында (MIT) архитектура бойынша білім алған[36]. Бен Нитай деген атымен 1975 жылдың ақпан айында архитектура бойынша бакалавр дәрежесін[37][38], ал 1976 жылы маусым айында магистрлік дәрежесін алған[39]. Бір мезгілде саясаттану ғылымдары бойынша докторантурада оқыған, бірақ Энтеббе шабуылы кезінде ағасының қазасы себепті оқуын тоқтатқан[40].
Нетаньяху 1976 жылдан 1978 жылға дейін Бостон қаласындағы Boston Consulting Group компаниясында экономикалық кеңесші болып жұмыс істеген. Компанияда Митт Ромнимен бірге жұмыс істеп, тұрақты достық қарым-қатынастар орнатқан. Ромни Нетаньяхуды сол уақытта «анық көзқарасы бар мықты тұлға» деп сипаттап, «бір-бірін өте жақсы түсінетіндерін» айтқан[41].
Жеке өмірі
өңдеуИврит және ағылшын тілдерін еркін меңгерген[42].
Отбасысы мен қарым-қатынастары
өңдеуБірінші әйелі – 1974 жылдан бастап Мириам Вейцман. Ол Израиль Қорғаныс әскерінде қызмет еткен, химик, Еврей университетінде оқыған. Жұптың 1978 жылы Ноа есімді қызы дүниеге келген[43].
Екінші әйелі – 1981 жылдан бастап Флер Кейтс. Оның әкесі еврей болған, ал анасы еврей емес. Сондықтан Кейтс Нетаньяхумен некеге тұрмас бұрын иудаизмді қабылдаған. Нетаньяхумен бірге Израильге көшкеннен кейін бірнеше жылдан соң, 1988 жылы, ажырасуға өтініш берген[44].
Үшінші және қазіргі әйелі – 1991 жылдан бастап Сара Бен-Арка Нетаньяху. Ол психология магистрі[45]. Жұптың екі ұлы бар: Яир (1991 жылы туған; ЦАХАЛ-да қызмет еткен)[46] және Авнер (1994 жылы туған)[47].
Нетаньяхудың бірінші некесінен туған қызы Ноа Дэниел Ротқа тұрмысқа шыққан. Олар 2009 жылы Шмуэль есімді ұлды, 2011 жылы Давид есімді екінші ұлды[48], ал 2016 жылы Ноа есімді қызды қарсы алды[49].
Діни көзқарастары
өңдеуБала кезі мен жастық шағында Биньямин Нетаньяху АҚШ-та ата-анасымен бірге тұрған кезде Филадельфиядағы реформистік иудаизмнің синагогасына (URJ бірлестігі) барған[50]. Кейінірек, Нью-Йоркте Израильдің БҰҰ-дағы елшісі болып қызмет еткенде, ортодоксалды-заманауи «Парк-Ист» синагогасына барып жүрген[51].
Премьер-министр ретінде ол 2016 жылы Израильдің реформаланған қауымдастығының мүшелеріне жасалған шабуылдарға қарсы шығып: «Израиль – барлық еврейлердің үйі, және біздің күшіміз – бірлігімізде» деп мәлімдеген[52].
Нетаньяху көбіне зайырлы өмір салтымен танымал[53], бірақ Израильдегі қалыптасқан тәжірибе бойынша иудаизм дәстүрлерін (соның ішінде шаббатты) көпшілік алдында бұзудан аулақ жүреді[54].
Дереккөздер
өңдеу- ↑ Rob Picheta, Benjamin Netanyahu sworn in as leader of Israel's likely most right-wing government ever (ағыл.) (29 December 2022). Тексерілді, 29 желтоқсан 2022.
- ↑ Aron Heller Netanyahu makes history as Israel's longest-serving leader. Associated Press (17 July 2019). Тексерілді, 17 шілде 2019.
- ↑ Williams, Dan. Bruised but driven, Netanyahu becomes Israel's longest-serving PM, Reuters (18 July 2019).
- ↑ Judy Dempsey The Enduring Influence of Benjamin Netanyahuʻs Father. Carnegie Europe (3 мамыр 2012).
- ↑ Amir Buhbut, „Sayeret Matkal is 50 years old“, NRG Maariv
- ↑ Mitch Ginsburg (25 қазан 2012) „Saving Sergeant Netanyahu“, The Times of Israel
- ↑ Hoffman, Gil. Kadima wins, but rightist bloc biggest (10 ақпан 2009). Тексерілді 17 маусым 2012.
- ↑ Netanyahu sworn in as Israelʻs prime minister (31 наурыз 2009). Тексерілді 10 наурыз 2013.
- ↑ Heller, Jeffrey. Netanyahu sworn in as Israeli prime minister, Reuters (31 наурыз 2009). Тексерілді 10 наурыз 2013.
- ↑ David Remnic (23 қаңтар 2013). Bibiʻs Blues. http://www.newyorker.com/online/blogs/newsdesk/2013/01/bibis-blues.html.
- ↑ Netanyahu Gets Tough to Transform Israel's Economy, The New York Times (24 October 2004).
- ↑ Mitchell Thomas G. Likud Leaders — Jefferson, North Carolina: McFarland. — P. 186. — ISBN 978-0-7864-9713-3.
- ↑ Международный уголовный суд выдал ордер на арест премьера Израиля Биньямина Нетаниягу и бывшего министра обороны Йоава Галанта (орыс.).
- ↑ Netanyahu elected as Likud party chairman, Xinhua News Agency (20 December 2005).
- ↑ Hoffman, Gil. Kadima wins, but rightist bloc biggest, The Jerusalem Post (10 February 2009).
- ↑ Netanyahu sworn in as Israel's prime minister, Haaretz (31 March 2009).
- ↑ Heller, Jeffrey. Netanyahu sworn in as Israeli prime minister, Reuters (31 March 2009).
- ↑ Tobin, Amir. 'Is This Ship Sinking?' Inside the Collapse of the Campaign Against Netanyahu, New York City: The New Yorker (20 March 2015).
- ↑ Gil Hoffman Rivlin hands over mandate, begs MKs to prevent third election (ағыл.). The Jerusalem Post. Тексерілді, 21 қараша 2019.
- ↑ Eglash, Ruth. After three elections and political deadlock, Israel finally swears in new government, The Washington Post (17 May 2020).
- ↑ Israel-Gaza conflict: Unthinkable security lapse on Netanyahu's watch, The Times.
- ↑ Israelis question Prime Minister Benjamin Netanyahu on 'colossal failure' on security establishment, The Telegraph Online.
- ↑ Netanyahu may end up the highest-ranking casualty of this attack, The Australian.
- ↑ Benjamin Netanyahu. Israel Ministry of Foreign Affairs. Басты дереккөзінен мұрағатталған 6 маусым 2013.
- ↑ Benjamin Netanyahu, Israel's unseated long-term leader (en-GB), BBC News (13 June 2021).
- ↑ Lidman, Melanie. PM was 'responsible' sixth-grader, evaluation shows, The Jerusalem Post (28 August 2012).
- ↑ Prime Minister Benjamin Netanyahu, Ynetnews (10 February 2012).
- ↑ Moyer, Justin. Why Benjamin Netanyahu is so tough: He's from Philadelphia, The Washington Post (3 March 2015).
- ↑ Netanyahu's 'My Story': In the eyes of a staunch ideologue (30 November 2022).
- ↑ Right-wing Jewish Nationalism Created Netanyahu. Then Netanyahu Became Its Master, Haaretz.
- ↑ Ginsburg, Mitch. Saving Sergeant Netanyahu, The Times of Israel (25 October 2012).
- ↑ Israel's Benjamin Netanyahu: Commando turned PM, BBC News (14 May 2020).
- ↑ Melman, Yossi. More than six decades on, Israel memorializes late commander of British Army's Jewish Unit, Haaretz (18 November 2010).
- ↑ Ball, Charles H.. Professor recalls Netanyahu's intense studies in three fields, MIT Tech Talk (5 June 1996).
- ↑ Template error: argument title is required.
- ↑ Cathy Hartley, David Lea, Paul Cossali, Annamarie Rowe, Survey of Arab-Israeli Relations (Taylor & Francis, 2004), p. 522
- ↑ Enrollment Statistics. MIT Office of the Registrar. Тексерілді, 17 қазан 2012.
- ↑ The MIT 150: 150 Ideas, Inventions, and Innovators that Helped Shape Our World, The Boston Globe (15 May 2011).
- ↑ Ball, Charles H.. Professor recalls Netanyahu's intense studies in three fields, MIT Tech Talk (5 June 1996).
- ↑ Profile: Benjamin Netanyahu, BBC News (20 February 2009).
- ↑ Barbaro, Michael. A Friendship Dating From 1976 Resonates in 2012, The New York Times (7 April 2012).
- ↑ Is mother-tongue English now a prerequisite for prime minister? -analysis (en-US).
- ↑ "Photo Essay: Netanyahu's Grandson Named".
- ↑ Nast, Condé Star of Zion (en-US) (5 маусым 1996).
- ↑ https://www.gov.il/en/departments/prime_ministers_office/govil-landing-page (иврит).
- ↑ Benjamin Netanyahu's son gets new IDF PR job - Globes (ағыл.) (10 April 2011).
- ↑ Netanyahu Jr. wins National Bible Quiz (en-US).
- ↑ "Netanyahu Grandson Born – Inside Israel"..
- ↑ editor Netanyahu Becomes a Zaide for the Third Time | Matzav.com (en-US) (17 ақпан 2016).
- ↑ Moyer, Justin Wm. Why Benjamin Netanyahu is so tough: He’s from Philadelphia (en-US) (25 қазан 2021).
- ↑ Йоссеф Йак Биньямин Нетаньяху обнимает реформистов? (орыс.) (24 марта 2016).
- ↑ Йоссеф Йак Биньямин Нетаньяху обнимает реформистов? (орыс.) (24 марта 2016).
- ↑ Netanyahu, who mainstreamed Israel’s radicals, now the last obstacle to their agenda (ағыл.) (2022). — «Netanyahu is a secular Jew, whose Jewish identity is not expressed in the rigorous observance of the Orthodox and the Haredim.»
- ↑ Raphael Ahren Covering Netanyahu in New York on Shabbat? That’s no job for a Jewish boy (ағыл.) (30 September 2012).