Бит басу

Бит басу - мал бойында болатын «ауру» түрі. Мал баққан шаруалар пайымында битсіз жан-жануар болмайды, жануарлар денесін өз биті мен келімсек биттер мекен етеді. Өз биті, табиғатына лайық, жануарлардың бойында бірде азайып, бірде көбейіп, кейде мүлде жоғалып отырады. Ал келімсек бит қолайлы жерге орын теуіп, кебейіп өседі де, малды буып, сорып өлтіреді. Тілімізде бар бит жеу, бит шағу, бит сору, бит талау, бит буу, бит бөрткен, бит қотыр, бит қайызғақ, бит жара деген тіркестердің кейбірі терминдік сипат алған. Қазақы ортада қатты кейігенде «қара бит басқыр» дейтін қарғыс та бар. Сонымен қатар дәстүрлі мал шаруашылығында айтылатын жылқы биті, түйе биті, сиыр биті, қой биті, ешкі биті, тіпті аң-құс биті деген атауларда битті түлік атына қоса айтып, жеке- дара ажыратып көрсетеді. Бірақ олардың жалпы атауы бит болғанымен түр-түсі, пішіні бір-біріне ұқсамайтын алуан түрлі қансорғыштар екені белгілі.

Түлік бойындагы бит бір орында тыныш тұрғызбай, дуылдатып, қышытып, мал мазасын алады. Бит буған малдың қаны азайып, тері өңі бозарып, жегені бойына жұқпай, құр сүлдері қалады, әсіресе қыстыгүні жылы денеге жабысқан келімсек бит малды өлуге дейін жеткізеді. Қыста және ерте көктемде малдың мойын, жота, мүйіз айналасында ұялаған бит жазда күн сәулесінен қашып, құлақ іші мен сирақ арасына ойысады. Халықтық малдәрігерлік білімінде оларды құртудың бірнеше жолдары бар. Бит түскен жерлерге қидың ыстық күлін сеуіп күйдіреді. Көнді үйіп айналасына от жаққан кезде жарыққа үйірсек бит, кенелер өздігінен шоққа келіп күйіп өледі деседі. Семіз қойдың бит, кене түскен жерін батпақпен сылайды және қызыл темекіні ұнтақтап себеді.