Божена Немцова

Божена Немцова (чех. Božena Němcová, 4 ақпан 1820 жыл?, Вена – 21 қаңтар 1862 жыл, Прага) – чех жазушысы, заманауи чех прозасының негізін салушы. Оның алғашқы өлеңі «Чех әйелдеріне» (1843) деп аталады. 1953 жылы «Барушка», 1955 жылы «Карла», «Апалар» атты әңгімелер мен «Әже» повесін жазады. «Жабайы Бара» (1856), «Жақсы адам» (1858), «Таудағы үй» (1858), «Қамалда және қамалдың маңында» (1858), «Словак ертегілері» (1857-58) сияқты шығармалары сәтті шыққан туындылары болды. Ең соңғы рет «Оқытушы мырза» деп аталатын әңгіме жазады. Божена қайтыс болған үйге ескерткіш тақта орнатылған. Оломоуц қаласында ескерткіш тұрғызылған.

Божена Немцова

Прага

Өмірі

Жазушының қыз күніндегі есімі – Барбара Панклова болды. Ол 1820 жылдың 4 ақпанында дүниеге келген. Божена 1826-1833 жылдар аралығында Ческа-Скалице мектебінде оқиды. Ал 1837 жылы ата-анасының ықпалымен салық инспекторы болып қызмет атқаратын Йозеф Немецке (1805-1879) күйеуге шығады. 1843-1847 жылдары олардың отбасы Домажлицте тұрады. Осы кезеңде Божена Вацлав Болемир Небеский мен Карел Яромир Эрбеннің әсерімен чех тілінде шығармалар жаза бастайды. Оның алғашқы туындысы «Чех әйелдеріне» (1843) атты өлең болды. Мұнан кейін де бірнеше өлеңдер жазған Немцова көп ұзамай бірыңғай прозаға бет бұрады. Аталған кезеңдегі оның шығармашылығында ерекше орын алатын ең әйгілі туындылары «Домажлиц өлкесінен алынған суреттер» (1845-1846) және «Халық ертегілері мен аңыздары» (1845-1847, 1-7 бөлімдері) атты публицистикалық шығармалары болды. 1848 жылы Йозеф Немецті революционерлермен байланысы бар деп айыптаған үкімет оны бір қаладан екінші қалаға ауыстырып, ақыры 1850 жылы Венгрияға жіберіп тынады. 1853 жылы үкімет Йозеф Немецті тағы да қудалап, бірінші айлығын қысқартып, артынша мүлдем жұмыстан шығарып жібереді. Жазушы үш баласын жалғыз өзі асырауға мәжбүр болады. Олардың материалдық жағдайы мүлде қиындап, Божена бірнеше рет прагалық достарынан көмек сұрағанымен, нәтижесіз болады. Күнделікті азық-түліктің жоқтығынан және басқа да ауыртпалықтардың салдарынан Божена Немцованың үлкен ұлы 15 жасар Гинек қайтыс болады. Осы жылы Божена Немцова «Әжетай» романын жазып бітіреді.

Шығармашылығы

1855 жылы Немцова «Карла» және «Әпке» әңгімелерін, сонымен бірге жазушы өзі ең үздік еңбегі деп санаған, оның шығармашылығындағы ең күшті реалистік туындысы «Таудағы деревня» повесін жазды. «Моравски новины» газетінің редакторы Франтишек Клацел жазушы шығармаларын газет бетіне жиі жариялап отырады. Бұл кезеңдегі жазушының үздік туындыларының қатарына «Жабайы Бара» (1856), «Жақсы адам», «Таудағы деревня», «Қамалда және қамал маңайында» (1858), «Словак ертегілері» (1857-1858) атты аудармалары мен ең соңғы туындысы «Мұғалім мырза» атты әңгімесі жатады. Өмірін адам төзгісіз қиындық пен аштықта өткізген жазушы 1862 жылдың қаңтар айында дүниеден өтті. Оның трагедияға толы өмірі жөнінде «Мына түнде мен бірде-бір жұлдыз көріп тұрған жоқпын» атты биографиялық фильм түсірілді. Режиссері – Дагмар Кнепфель (2004, Германия). Фильмде жазушы өмірінің соңғы үш күні бейнеленген.

Жазушы шығармаларында ауыл өмірін, шаруалардың тұрмыс-тіршілігін, салтын ғана емес, Чехия мен Словакия халқының өмірге деген көзқарасын да шебер суреттеп бере алған. Божена Немцованың алғашқы өлеңдері патриоттық, лирикалық және феминистік мазмұнда жазылып, «Жағымды таң», «Чех әйелдері» т.б журналдарында басылып, жарияланып отырды. Жазушының нақты шығармашылық жолын оның «Халық ертегілері мен аңыздары» кітабының жазылуынан басталды деуге болады (1845-1847). Ертегілердің сюжеттері Ход өлкесі мен Чех республикасының солтүстік-шығысында жиналды. Жазушы өзінің жинаған ертегілерін тек өңдеп қана қоймай, әлеуметтік, қоғамдық сипат береді. Автор ертегілерінде чех ауылдарының әртүрлі келелі мәселелері жарқын көрініс тапқан. Ертегілердің романтикалық белгілері Немцованың реалистік көзқарасын жасырмайды. Немцованың мұндай ертегілерінің қатарына: «Мысық, әтеш және орақ туралы ертегі», «Раушан гүлі», «Тұз алтыннан да қымбат», «Дана зергер», «Әділ Богумил», «Батыл Микеш», «Жоғалған бала», «Жеті қарға», «Ақылды ханшайым туралы ертегі» т.б. жатқызуға болады. Жазушы Словакияға барған сапарында жинаған материалдарының негізінде фольклорлық маңызы зор «Славян ертегілері мен повестері» (1857-1858) атты еңбегін жазып шығады. «Ауыл саясаты» атты шығармасында ол буржуазиялық-демократтық революцияның мақсаттары шектеулі екенін көрсетті. Ал «Венгрияға саяхатынан естеліктер» (1854), «Венгрияның Дярмоты қаласы» (1858), «Словак өмірінің суреттері» (1859) атты еңбектері әлеуметтік, қоғамдық мәселелерді қамтиды. Көптеген әңгімелер, этнографиялық мақалалар мен «Әжетай» романының авторы Божена Немцованың шығармалары бүгінде чех әдебиетінің алтын қорына кірген. Немцованың жылдар бойы жинап, өңдеп, көркемдеп жазған ертегілері кішкентай оқырмандар арасында ерекше танымал. Жазушы сюжеттерінің арқасында бүгінде көптеген фильмдер түсіріліп жүр. Нобель сыйлығының иегерлері: Ярослав Сейферт пен Франтишек Галас жазушы Божена Немцоваға өлең жинақтарын арнаған.