Прага
Прага (чех. Praha /ˈpraɦa/) — Еуропаның кіндігі, жүрегі деп саналатын Чехия елінің астанасы. Прага – біздің заманымыздың тоғызынша ғасырында пайда болған, көнеден сыр шертетін Чехия елінің шаһары Берлиннен, Венадан, Мадрид, Цюрихтан және Еуропаның көптеген қалаларына қарағанда кейпі көне болып көрінеді. Ғасырдан ғасырға сырғып келе жатқан бағзы үйлердің кейпін жергілікті тұрғындар өзгертуге құмар емес, өйткені оның әрбір тасы тұнып тұрған шежіре. Аңызға толы көне Праганың көшелері өте тар болып келеді. Еуропаның көптеген қалалары басында қорған болып кейін қалаға айналатын, сол сияқты Праганың да іргетасын Чех патшасы Борживой қалаған. Бұл қалада ЮНЕСКО-ның қамқорлығына алынған: Прага бекінісі (чех. Pražský hrad), Әулие Виттің және Әулие Георгийдің шіркеулері сияқты тарихқа мол, ерекше әсем ғимараттар бар. Көне Праганың ауыз толтырып айтатын жері көп. Бірақ соның ішінде ойыншықтар мұражайы ойып тұрып орын алады. Бұл мұражай әлемдегі ең үлкен мұражайлардың бірі Бурграф сарайында орналасқан. Осы мәдени ошақтың ішінде әр дәуірден сақталған ойыншықтар бар.
| Қала | |||||
| Прага | |||||
| чех. Praha | |||||
 | |||||
| |||||
| Әкімшілігі | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ел | |||||
| Статусы |
Астана | ||||
| Приматор |
Зденек Гржиб | ||||
| Тарихы мен географиясы | |||||
| Координаттары |
50°05′19″ с. е. 14°25′17″ ш. б. / 50.08861° с. е. 14.42139° ш. б. (G) (O) (Я)Координаттар: 50°05′19″ с. е. 14°25′17″ ш. б. / 50.08861° с. е. 14.42139° ш. б. (G) (O) (Я) | ||||
| Құрылған уақыты |
885 | ||||
| Алғашқы дерек | |||||
| Жер аумағы |
500 км² | ||||
| Биіктігі |
177—399 м | ||||
| Уақыт белдеуі | |||||
| Тұрғындары | |||||
| Тұрғыны |
▲ 1 301 132[1] адам (2018) | ||||
| Тығыздығы |
2506 адам/км² | ||||
| Этнохороним |
прагалық, прагалықтар | ||||
| Ресми тілі | |||||
| Сандық идентификаторлары | |||||
| Пошта индекстері |
100 00 – 199 00 | ||||
| Автомобиль коды |
A | ||||
| Идентификатор |
CZ-PR | ||||
|
praha.eu | |||||
Прага шекарасы
| |||||
 Ортаққордағы санаты: Прага | |||||
Прага дегенде Чехияның сырасы қатар жүреді, мысалға «U Fleků» деп аталатын чех сыра зауытының 500 жылдық тарихы бар. Прагалықтардың мақтанышы Карл көпірі Еуропадағы жаяу жүргіншілер жүретін ең әдемі әрі ең мықты көпір.
Прага өз мемлекетінің кіндігі өйткені, астаналық Прага өз қалаларының ортасында орналасқан. Кез келген қаласына санаулы сағатта-ақ жетуге болады. Ең қашығы Острава – 340 км. Қала көліктерінің іщінде метро, трамвай, автобустан өзге фуникулер дейтін де көлік жүреді. Фуникуляры (арқанды жол) ылғидан дөңге, яғни қыр-қыраттарға сыммен тартылған жол арқылы қатынайды.
Шаһар көшелерінде орналасқан 18-ге жуық көне қорғандар - Чехия Республикасының мақтан тұтатын атақты тарихи орындары.Олардың қатарындағы "Карл көпірі" орта ғасырдың үздік қолтаңбасы. Сондай-ақ, Еуропалық сәулет өнерінің готикалық үлгісінде тұрғызылған керемет құрылыстардың бірі - Қасиетті Вита" мекені. Аталмыш бекіністің құрылыс жұмыстары шамамен 600 жыл жүргізілген деседі.Айта кету керек, 1993 жылы Прага қаласының орталық бес ауданы әлем мәдениетінің қайталанбас құндылықтарының қатарына қосылып, тарихи-архитектуралық қорық ретінде ЮНЕСКО-ның бақылауына алынған. Прага дәстүрлі еуропалық мәдениеттің орталығы болып саналады.
Мұнда әлемдік деңгейдегі түрлі байқаулар өткізіледі ("Прага көктемі" мен "Прага күзі" атты халықаралық музыкалық фестиваль, жазушылар форумы,"Жалғыз әлем" атты адам құқығына арналған халықаралық деректі кино сайысы мен дүниежүзілік сыған ұлтының өнеріне арналған байқауы). Праганың алғашқы нарықтық реформасынан кейін туризм саласына айқара жол ашылды.
Азғантай уақыттың ішінде Прага қаласына туристердің қызығушылықтары артып, саяхат жасаушылардың сүйікті мекеніне айналды. Прагада 29 бесжұлдызды, 126 төртжұлдызды және 250-ге жуық үшжұлдызды қонақүйлер қамтылған. Сонымен қатар, демалушының тұрмыс деңгейіне байланысты түрлі жатақханалар мен пансионаттар қарастырылған. Әлемге әйгілі The TripAdvisor Travelers' Choice туристік операторының деректеріне сүйенсек, 2006 жылдан бастап Праганың екі қонақүйі, яғни, Riverside Hotel және Hotel La Palais дүние жүзінің ең қымбат қонақүйлер санатында.
Бүгінгі таңда Праганың 110 мыңға жуық тұрғыны (экономикалық белсенділіктері 20% жоғары топтар) ішкі және сыртқы туризмнің қызмет көрсету саласы негізінде жұмыс істейді. Өткен жылы жалпы Прагаға келген туристердің саны 3,8 млн. адамды құраған. Карл көпірі - Чехиялықтардың басты мәдени құндылықтары. Оның құрылыс жұмыстары 1375 жылы басталып, тек 15-ші жүзжылдықта аяқталған. Көпірдің тұрғызылуына Карл IV-королінің өзі түрткі болыпты. Көпір бастапқыда "Тас көпірі" немесе "Прага көпірі" деп аталған.Бірақ, ғалымдар тарихи жағдайды ескеріп, 1870 жылдан бастап "Карл көпірі" деп атап кеткен. Көпірдің ұзындығы 516 метр, ені 10 метр, көпірдің 16 арқасы үш мұнараға бекітілген.
Күн сайын мыңдаған адам ескі қорғанның іргесінде ілулі тұрған астрономиялық сағаттың алдына жиналады. Праганың тарихи нысанына айналған сағаттың құрылыс жұмыстары 1410 жылы жанданыпты. Аңыз бойынша 15-ші жүзжылдықта құрылысы аяқталған сағаттың бас құрастырушысы Рануш мырза, муниципалдық кеңестің аталмыш сағаттың үлгісі еш жерде қайталанбауы тиіс деген бұйрығын көтере алмай, алып сағаттың механизміне құлап қаза болған деседі. Сағатты жерде тұырып тамашаласаңыз, уақытты анықтау мүмкін емес. Сондықтан, мұнараның басына шығып бақылаған жөн. Сағат тілі діни наным-сенімдердің барлығын айшықтайды.
Тарихы
өңдеуПрага қаласы солтүстігіндегі Прага бекінісінен бастап оңтүстігіндегі Вышеград бекінісіне дейін созылып жатқан жерде қазіргі заманғы Чех елінің астанасына айналды.
Ерте заман
өңдеу
Бұл аймақ палеолит дәуірінде-ақ қонысталған еді.[2] Еврей тарихшысы Дэвид Соломон, Ганц Кириак Спангенбергке сілтеме жасай отырып, алғашында қала "Бойхам" атауы ретінде б.з.б.1306 жылы ежелгі патша Бойя бұйрығымен қаланды.[3]
Шамамен біздің дәуірімізге дейінгі бесінші және төртінші ғасырларда бұл аймақта кельт тайпасы пайда болды, кейінірек сол жақта қоныстар құрды. Соның ішінде сол аймақтағы ең ірі кельт қамалын, Праганың қазіргі оңтүстік маңындағы Збраслав атты жерде тұрған - Завистты (қамалды) кұрды. Кельт тайпалары аймақты "Богемия" деп атап кетті, бұл «Боя халқының үйі» дегенді білдіреді. [2][4] Біздің заманымызға дейінгі соңғы ғасырда кельттерді герман тайпалары (Маркоманни, Квади, Ломбардтар және мүмкін Суэбилер) ақырындап қуып жіберді, нәтижесінде аймақта қалған тайпалар Маркоманни патшасы - Марободустың орнын Завист қамалы аймағында орналастырды.[5] [3] Қазіргі Прага орналасқан аймақтың қасында Рим географы Птолемей салған 2 ғасыр картасында Касургис деп аталатын герман қаласы айтылған.[6]
Біздің замандағы 5 ғасыр аяғында Батыс Рим империясы ыдырағаннан кейінгі ұлы көші-қон кезеңінде Богемияда тұратын герман тайпалары батысқа қарай жылжып, 6 ғасырда славян тайпалары Орталық Чехия аймағына қоныстанды. Келесі үш ғасырда чех тайпалары бұл аймақта, әсіресе Шарка алқабында, Бутовице мен Леви Градецте бірнеше бекініс қоныстарын салды. [2]
Прага бекенісінің (чех. Pražský hrad) құрылысы 9 ғасырдың аяғында басталып, сол жердегі б.з. 800 жылынан бері тұрған қамал елді мекенге дейін кеңейтілді.[7] Прага бекінісінің астындағы бірінші кірпіш кем дегенде б.з. 885 жылынан бері тұр.[8] Қалған көрнекті бекіністің қаңқасы 10 ғасырда, жалпы бекіністің алғашқы құрылысынан кейін шамамен 70 жылдан соң қаланған.[9]
Прага сарайындағы Әулие Вит Шіркеуі құрылысы 1344 жылы басталғанмен, 20-шы ғасырдың ортасына дейін аяқталмаған еді.[10]
Қаланың аты аңызға айналған, оның шығу тегі негізін 8 ғасырдағы чех герцогинясы Либуше және оның күйеуі Пржемыслмен байланыстырады. Аңыз бойынша, Либуше Влтаваның үстіндегі қатпарлы жартастың үстіне шығып: «Мен даңқы жұлдыздарға тиетін ұлы қаланы көріп тұрмын», - деп пайғамбарлық еткен. Ол осы жерде бекініс және Прага деп аталатын қалашық салуды бұйырды.[2]
Бұл аймақ герцогтардың, кейінірек Богемия патшаларының мекеніне айналды. Богемия герцогы Тақуа II Болеславтың тұсында осы аймақ 973 жылы епископты ретінде айналды.[11] Прага 1344 жылы архиепископтыққа дейін көтерілгенше, ол Майнц архиепископының құзырында болды.[12]
965 жылы испанды-еврейлі көпес (саудагер) және саяхатшы Авраам бен Якоб еске түсіргендей, Еуропаның түкпір-түкпірінен келген көпестер, соның ішінде көптеген қоныс аударған еврейлер үшін Прага қаласы сауданың маңызды орны болды.[13] 1270 жылғы "Ескі Жаңа Синагога" әлі күнге дейін қалада тұр. Прага да бір кездері маңызды құл базарының үйі болған.[14]
Влтава өзеніндегі өткелдің орнында патша "Владислаус I" 1170 жылы бірінші көпір салды, Юдит көпірі (чех. Juditin most), оның әйелі Тюрингия Юдитінің құрметіне аталған.[15] Бұл көпір 1342 жылы су тасқынынан қираған, бірақ сол көпірдің кейбір бастапқы іргетастары өзенде қалды. Оның орнына жаңа Карл көпірі салынды.[15]
1257 жылы II Оттокар патшаның тұсында "Кіші Ел" орамы (чех. Malá Strana) "Бекіністі" (чех. Hradčany, қасында Прага бекінісі тұрғанына байланысты) атты аймаққа айналатын ескі ауылдың орнында құрылды.[16] Бұл Магдебург құқықтарына сәйкес, автономды және заңды түрде басқаруға құқығы бар неміс халқының дуаны (округі) болды.[17] Жаңа аудан "Ескі Қала" (чех. Staré Město) атты Праганың алғашқы орамына қарама-қарсы жағада орналасты, "Ескі Қала" орамасы қала мәртебесіне ие болды және бекіністі дауалымен қоршалған еді.
Орта ғасырлардың соңғы кезеңі
өңдеу
Прага Киелі Рим императоры Карл IV, 1346–1378 жылдардағы билігі кезінде гүлденді. Богемия патшасы және Қасиетті Рим императоры ретінде ол Прага қаласын империялық астанаға айналдырды. 1470 жылдары Прагада шамамен 70,000 тұрғын болды, ал оның аумағы 360 гектар (~1.4 шаршы миль) құрап, Киелі Рим империясының үшінші ірі қаласы болды.[18]
Карл IV "Жаңа қалан" атты орамды ескі қаланың жанына салуды бұйырды және оның жоспарын өзі әзірледі. Сонымен қатар, ол жаӊа көпірді салып Праганы өзен арқылы бөлініп тұрған екі жағалауды қосты, қазір күнге дейін тұрған ол "Карл Көпірі". 1347 жылы ол Орталық Еуропадағы ең алғаш университетті — Карл университетін құрды.[19]
Оның әкесі Богемиялық Джон Прага қамалының ішінде орналасқан Әулие Витус шіркеуін салуды бастады. Сол шіркеудіӊ салынуына байланысты 1344 жылы Прага қаласыныӊ діни дәрежесін архиепископтықа дейін көтерді.[20]
Қалада теңге сарайы болды, қала неміс және итальяндық банкирлер мен саудагерлер үшін сауда орталыққа айналды. Алайда қала ішіндегі әулеметтік тәртіпсіздік қолөнершілер гильдияларының өсуіне және кедейлер санының көбеюіне байланысты өсе берді.[21][22]
1360 жылдары болған аштық кезінде "Малá Страна" атты қала орамыныӊ аймағында жаӊа бекініс — "Аштық Дауалы" салынды. Құрылыстыӊ себебіне байланысты Карл IV қала жұмысшыларына жұмыс пен тамақ қамту үшін осындай тапсырма бұйырды деген пікірлер бар.[23][24]
Карл IV 1378 жылы қайтыс болды. Кейін оның ұлы, Вацлав IV патша (1378–1419) билігі кезінде мемлекет жағдайы нашарлап кетті.
.jpg)
Ян Гус, теолог және Карл университетініӊ ректоры, Прагада діни уағыздар айтатын. 1402 жылы ол Вифлеем капелласында діни насихаттар айтуды бастады. Оныӊ уағыздары Джон Уиклифтіӊ насихаттауларынан шабыт алынған, бұл уағыздар "жемқор шіркеуді түбегейлі реформалау керек" деген сияқты радикалды идеяларды ұсынды. Ян Гус саяси және діни құрылымдар үшін қауіпті бола бастағандықтан, Констанц кеңесіне шақырылып, күпірлік үшін сотталды және 1415 жылы Констанц қаласында оны отқа өртеп жіберді.
Ян Густың өлімі, чех халқы ұлтшылдығы мен протопротестантизмге байланысты Богемияда "Гусшылар" соғысы басталды. Шаруалар көтерілісін басқарған генерал Ян Жижка мен Прагадан шыққан "гусшылар" әскері кейін тағайындалған Сигизмунд Киелі Рим императорын 1420 жылы Витков төбесіндегі шайқаста жеңді.
Гусшылар соғысы кезінде Прагаға «Крест жорығы» әскерлері мен жалдамалы әскер шабуыл жасаған, қаланың милициясы Прага туының астында ерлікпен шайқасты.
16-17 ғасыр арасында Прага қаласы сауда орталығы ретіндегі рөлін күшейтті. Көптеген маңызды готикалық ғимараттар салынды[25][26], ал Прага бекінісіне "Владислав" залы қосылды.
Галерея
өңдеу- Праганың көрнекті тарихи жерлері
-
Әулие Вит Шіркеуі -
Прага астрономиялық сағаты -
Карл көпірі -
Ескі қала алаӊы -
Ұлттық Театр -
Вацлав алаңы ескерткіші
Дереккөздер
өңдеу- ↑ ČSÚ v hl. m. Praze (cs). Тексерілді, 14 қазан 2018.
- ↑ a b c d Demetz Peter Chapter One: Libussa, or Versions of Origin // Prague in Black and Gold: Scenes from the Life of a European City — New York: Hill and Wang, 1997. — ISBN 978-0-8090-7843-1.
- ↑ a b Dovid Solomon Ganz, Tzemach Dovid (3rd edition), part 2, Warsaw 1878, pp. 71, 85 (online Мұрағатталған 21 сәуірдің 2022 жылы.)
- ↑ Kenety, Brian Unearthing Bohemia's Celtic heritage ahead of Samhain, the 'New Year'. Czech Radio (29 October 2004).
- ↑ Kenety, Brian Atlantis české archeologie (cs). Czech Radio (19 November 2005).
- ↑ Praha byla Casurgis (cs). cs-magazin.com (February 2011).
- ↑ Slované na Hradě žili už sto let před Bořivojem –. Novinky.cz.
- ↑ Archaeological Research – Prague Castle. Hrad.cz (8 July 2005).
- ↑ TOP MONUMENTS – VYŠEHRAD. praguewelcome.cz.
- ↑ 5 of the Best Gothic Buildings in Prague, Architectural Digest.
- ↑ Wolverton Lisa Hastening Toward Prague: Power and Society in the Medieval Czech Lands — University of Pennsylvania Press. — ISBN 978-0812204223.
- ↑ Prague – an architectural gem in the heart of Europe | Radio Prague, Radio Praha.
- ↑ Rothkirchen Livia The Jews of Bohemia and Moravia: Facing the Holocaust — U of Nebraska Press. — ISBN 978-0803205024.
- ↑ "The Cambridge Economic History of Europe: Trade and industry in the Middle Ages Мұрағатталған 3 мамырдың 2016 жылы.". Michael Moïssey Postan, Edward Miller, Cynthia Postan (1987). ISBN 0-521-08709-0
- ↑ a b History of Charles Bridge | Radio Prague, Radio Praha.
- ↑ Guides Rough The Rough Guide to Prague — Rough Guides UK. — ISBN 9780241196311.
- ↑ Dickinson Robert E. The West European City: A Geographical Interpretation — Taylor & Francis. — ISBN 9780415177115.
- ↑ Deset století architektury (1997) [TV cyklus - Nové Město pražské (1998), 2. série - 21. díl] (cs), FDb.cz.
- ↑ Charles University Official Website.
- ↑ Palmitessa, James (2002). "The Archbishops of Prague in Urban Struggles of the Confessional Age 1561–1612". Bohemian Reformation and Religious Practice 4: 261–273. http://brrp.org/proceedings/brrp4/palmitessa.pdf. Retrieved 24 February 2019.
- ↑ McKechnie, Gordon PRAGUE REVISITED – PART I | Hungarian Review (en-US) (12 қараша 2018).
- ↑ Prague Story (en-US) (25 сәуір 2016).
- ↑ Prague's Hunger Wall, Impressive Story and Sight.
- ↑ Hunger Wall Visiting Hours, Tickets, and Historical Significance in Prague (ағыл.).
- ↑ Architecture of the Gothic. Old.hrad.cz (13 October 2005).
- ↑ Old Royal Palace with Vladislav Hall – Prague Castle. Hrad.cz (16 December 2011).
|
Бұл — география бойынша мақаланың бастамасы. Бұл мақаланы толықтырып, дамыту арқылы, Уикипедияға көмектесе аласыз. Бұл ескертуді дәлдеп ауыстыру қажет. |