Меркурий (ғаламшар)
Болпан немесе Меркурий немесе Шолпан, Таңшолпан, Кіші Шолпан — Күнге ең жақын және Күн жүйесінің 1-ең кіші ғаламшары. Күнді 88 тәулік ішінде айналып шығады. Ал өз белін ұзақ уақыт 59 тəулікте айналып шығады, Болпанның бір тәулігі Жердің 176 тәулігіне сәйкес. Болпанды бақылау өте қиын. Бетіндегі температура күндіз +400 дәреже болса, түнде -200 градусқа барады.Яғни түн жағында қар жауады. дәрежеге төмендейді. Болпанның үстінде бұлттар жоқ, соңдықтан ғаламшарда жуан атмосфера жоқ. Аспаны қараңғы, жұлдыздар Болпаннан жарық көрінеді, Күн үлкен тәжі бар шар сияқты көрінеді. Меркурийдің беткі қабаты құлаған метеориттерден пайда болған кратерлермен жабылған. Шолпанды әлемде "Меркурий" деп атайды, бұл атау көне юнанның Гермес құдайының мадағына берілген. Күннен орташа қашықт. 0,387 а.б. (58 млн. км), Күнді айналу периоды 88 тәулік, өз осінен айналу периоды 58,6 тәулік, орташа диам. 4878 км, массасы 3,3×1023 кг; өте сирек атмосферасының құрамында Ar, Ne, He бар. М. беті сыртта. Меркурий ежелгі римдіктердің құдайы болды.
 Mariner 10 ғарыш жабдығы арқылы жасалған Болпан көрінісі | ||||||||||
| Орбиталық сипаттамасы | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Дәуірі J2000 | ||||||||||
| Афелиі: | 69,817,079 км 0.466 698 35 АБ | |||||||||
| Перигелиі: | 46,001,272 км 0.307 499 51 АБ | |||||||||
| Үлкен жарты осі: | 57,909,176 км 0.387 098 93 АБ | |||||||||
| Орбиталық шеңбері: | ~360,000,000 км (2.406 АБ) | |||||||||
| Эксцентриситет: | 0.205 630 69 | |||||||||
| Жұлдыздық мезгілі: | 87.969 34 к (0.240 846 9 a) | |||||||||
| Ауытқы мезгілі: | 115.8776 к | |||||||||
| Орташа орбит. жылд-ғы: | 47.36 км/с | |||||||||
| Ең көп орбит. жылд-ғы: | 58.98 км/с | |||||||||
| Ең аз орбит. жылд-ғы: | 38.86 км/с | |||||||||
| Орбитаның қиғаштығы: | 7.004 87° (3.38° to Sun’s equator) | |||||||||
| Үдемелі түйін бойлығы: | 48.331 67° | |||||||||
| Перигелий аргументі: | 29.124 78° | |||||||||
| Серіктері: | None | |||||||||
| Физикалық сипаттамалары | ||||||||||
| Экваторлық радиусы: | 2439.7 км (0.383 Жер (ғаламшар)) | |||||||||
| Бет ауқымы: | 7.5×107 км² (0.147 Earths) | |||||||||
| Деңгейі: | 6.083×1010 км³ (0.056 Earths) | |||||||||
| Массасы: | 3.302×1023 кг (0.055 Earths) | |||||||||
| Тығыздығы: | 5.427 г/см³ | |||||||||
| Экватордағы еркін түсу үдеуі: | 3.701 m/s² (0.377 g) | |||||||||
| жыту жылдамдығы: | 4.249 км/с | |||||||||
| Жұлдыздық айналым мезгілі: | 58.6462 күн (58 к 15.5088 сағ) | |||||||||
| Экватордағы айналым тездігі: | 10.892 км/сағ (экваторда) | |||||||||
| Біліктік еңкейісі: | ~0.01° | |||||||||
| Солтүстік полюстің оң үдемелігі: | 18 сағ 44 мин 2 с (281.01°)1 | |||||||||
| Солтүстік полюстің ауытқылауы: | 61.45° | |||||||||
| Альбедо: | 0.10-0.12 | |||||||||
| Беттік темп-сы: 0°N, 0°W 85°N, 0°W |
| |||||||||
| Атмосферасы | ||||||||||
| Беттік қысымы: | trace | |||||||||
| Құрамы: | 31.7% Калий 24.9% Натрий 9.5% Атомдық Оттегі 7.0% Аргон 5.9% Гелий 5.6% Молекулярлық Оттегі 5.2% Азот 3.6% Көмірқышқыл газ 3.4% Су 3.2% Сутегі | |||||||||
.svg){kind=small}
Меркурий күнге ең жақын планета болғандықтан оны бақылау өте қиын. Әйтсе де, соңғы радиобақылаулардың мәліметтері бойынша, Меркурийдің өте баяу айналатыны анықталды, яғни бұл планетадағы тәулік шамамен жердегі 176 тәулікке тең. Бірақ ол күнге жақын орналасқандықтан, оның орбитасы жерге қарағанда кіші. Меркурий өлшемдері жағынан да, массасы жағынан да, кішкене болғандықтан, ол өзінің айналасындағы атмосфераны тұрақты ұстай алмайды.
Меркурийдің өз серігі жоқ.
АҚШ Ұлттық ғарыш басқармасының сарапшылары планетааралық зондтарды пайдалана отырып, жинаған деректер негізінде Меркурийдің егжей-тегжейлі картасы анықталды. Осыдан кейін металл ядросы салқындағандықтан, соңғы 4 миллиард жыл ішінде планетаның диаметрі 14 шақырымға азайғанын білуге болады. Осы процестің нәтижесінде жер бетінде тау жоталары пайда болады, олардың кейбіреулерінің биіктігі 3 км-ге жетеді.
Жоғары температураға қарамастан, Меркурий күн жүйесіндегі ең ыстық планета емес. Оның орналасқан жері күнге ең жақын, бірақ Венераның температурасы жоғарырақ. Венера күннен 2-ші орында орналасқан, жалпы қашықтығы шамамен 107-108 млн км. Мұндағы ауа температурасы 460-462 градус Цельсий. Бұл процесс Венера, Меркурийден айырмашылығы, түзілген жылуды ұстап тұратын көмірқышқыл газының тығыз шарының астында атмосфераға ие болуына байланысты.