Боспор патшалығы

Боспор патшалығы — Қара теңіздің солтүстік жағалауында болған ертедегі мемлекет. Б.з.б. 480 ж. шамасында Керчь және Тамань түбектеріндегі грек қалаларының бірігуінің нәтижесінде құрылған. Астанасы — Пантикапей (қазіргі Керчь) қаласы болды. Бұдан басқа ірі қалалары — Фанагория, Гермонасса (қазіргі Тамань), Феодосия, Тиритана, Нимфей, т.б. Бұл мемлекетте негізінен гректер мен скиф тайпалары тұрған. Боспор патшалығын алғашында Ахеанак әулеті (б.з.б. 480 — 38), кейіннен Спарток әулеті (б.з.б. 438 — 109) биледі.

• Б.з.б. 4 — 3 ғасырларда экономикалық және мәдени даму жағынан қатты гүлденіп, Грекия мен Кіші Азияға астық, мал, балық, былғары өнімдері, сондай-ақ, құлдар сататын негізгі елге айналды. Сырттан (Жерорта т. аймағы елдерінен) шарап, зәйтүн майы, металл бұйымдар, мата әкелінді. Боспорлық көпестер Жерорта т. жағалауы елдерімен солт.-шығыстағы көшпелілерді (скиф, сақтар, сарматтар, т.б.) байланыстырып тұрған сауда жолдарын өз қолдарында ұстады. Елде егіншілік, мал шаруашылығы, әсіресе, балық аулау мен қолөнер қатты өркендеді.
• Б.з.б. 2 ғасырда Боспор патшалығы әлеуметтік-экономикалық дағдарысқа ұшырап, Қырымдағы скиф мемлекеті мен Кубандағы сарматтардың қыспағында қалды.
• Б.з.б. 107 ж. құлдардың көтерілісі болып, көтерілісшілер Перисад V патшаны өлтірді. Көтерілісшілерді көршілес Понт мемлекетінің патшасы Митридат VІ Евпатордың әскерлері талқандады.
• Осыдан кейін Боспор патшалығы Митридат VІ Евпатор мен Рим империясының арасындағы ұзаққа созылған соғысқа еріксіз араласуға мәжбүр болды. Бұл соғыс Понттың жеңілуімен аяқталып, б.з.б. 63 жылдан бастап Б. п. Рим империясының құрамына кірді. Дегенмен б.з. 1 — 2 ғ-ларында Боспор патшалығы қайтадан қалпына келіп, дами бастады. Оған Қырым түбегі мен Херсон жерінің көпшілік бөлігі қарады.
• 3 ғ-дан бастап көрші гот, герур, т.б. тайпалалардың шабуылынан Боспор патшалығы қайтадан әлсіреді. 4 ғ-дың аяғында бұл өңірге ғұн тайпалары келіп қоныстанды да, Боспор патшалығы өзінің өмір сүруін тоқтатты.
• Боспор патшалығыда кескіндеме, мүсін өнері едәуір дамыды. Боспор патшалығы билеушілерінің мүсіндері мен күміс теңгеге салған бейнелері осы күнге дейін жеткен. Боспорлық суретшілер арттарына кульоб ыдыстары деп аталатын ғажайып үлгі қалдырған. Бұл алтын ыдыстардың бүйірлері мен бетінде скифтердің бейнелері өте дәл берілген.

Дереккөздер

«Қазақстан»: Ұлттық энцклопедия / Бас редактор Ә. Нысанбаев – Алматы «Қазақ энциклопедиясы» Бас редакциясы, 1998 жыл, ISBN 5-89800-123-9, II том