Бұрғыбас

Бұрғыбас, кен бұрғылауда — ұңғыма бұрғылау кезінде тау жыныстарын кесіп, опырып, үгіп, күйретіп бұзатын негізгі аспап. Бұрғылау тәсіліне, ұңғыма кенжарының қазылу түріне, тау жыныстарының қаттылығына қарай Бұрғыбас бірнеше түрге бөлінеді. Кенжарды әдетте жаппай және сақина тәрізді етіп бұрғылайды. Жаппай бұрғылауға арналған бұрғы қашау (долото), ал сақиналы кенжармен бұрғылауға қолданылатын аспап бұрғыбас (коронка) деп аталады. Олардың түрі, құрылысы, өлшемдері бұрғыланатын тау жыныстарының физикалық-механикалық қасиетіне байланысты. Кенжарды айналдыра бұрғылау үшін “балық құйрық” қашау, крест қашау, тісті доңғалақты (шарошкалы) қашау, найза бұрғы және арнаулы алмас Бұрғыбастар қолданылса, айналсоқ бұрғылауда сына тәрізді және табаны қырланған әр түрлі ұштары бар қашаулар қолданылады. Қашаулардың негізгі диаметрі 46 мм-ден 490 мм-ге, ал шахта оқпанын бұрғылағанда 2 — 5 м-ге жетеді. Материалына және бұрғылау тәсіліне қарай Бұрғыбастар алмасты, қатты қорытпалы, бытыралы болып бөлінеді. Алмас Бұрғыбастардың бір қабатты, қос қабатты, көп қабатты және импрегнирленген түрлері бар. Бір қабатты Бұрғыбастар сапалы әрі ірі алмастармен нақышталып, қаттылығы орташа тау жыныстарын бұрғылауға қолданылады, қатты тау жыныстарын көп қабатты немесе импрегнирленген Бұрғыбастармен бұрғылайды. Геологиялық барлау жұмыстарында диаметрі 36, 46, 59, 76, 93 мм алмас бұрғыбастар пайдаланылады. Қатты қорытпалы Бұрғыбастар ірі кескішті, ұсақ кескішті және өздігінен ұсақталатын болып бөлінеді. Бытыралы Бұрғыбас — бір жағында бұранда қазнаға, екінші жағында бытыра және кенжар жууға қажет сұйық өтетін тілігі бар цилиндр тәрізді аспап. Ол өте қатты тау жыныстарын бұрғылауға пайдаланылады. Бұрғыбастың диаметрі 75, 90, 110, 130, 150 мм, ұзындығы 500 мм, қалыңдығы 7 — 12 мм.

Дереккөздер

Қазақ энцклопедиясы II том