Виноградов мектебі

Виноградов мектебі ( орыс. Виноградовская школа ) - В. В. Виноградовтың шәкірттері мен жолын қуушыларды біріктіріп, 20 ғасыр 40 - 50 жылы пайда болған Кенес тіл біліміндегі мектептердің бірі. Виноградов орыстың қоғамдық өмірі мен тіл ғылымы, орыс әдебиеті мен тілі тарихында аса терең білімдарлық танытқан. Оған А. А. Шахматов, Л. В. Щерба идеялары елеулі ықпал етті. Ол Шахматовтан - салыстырмалы-тарихи талдау, тілді терен әрі қатан жүйеде зерттеу әдістемесін, Щербадан - тілді белсенді түрде қызметететін жүйе, нормалануға бейім құбылыс деп тану идеясын қабылдады. Тілді қоғамдық құбылыс ретінде қарап, Виноградов тілдің эволюциялық жүйеде дамуы нәтижесінде сөз бен сөз тұлғаларының әр түрлі түрі қалыптасатының көрсетті. Стиль теориясын дамыта отырып, ол жалпы-ұлттык тіл мен онын құрамындағы жеке тілдік элементтердің арасындағы байланысты аңықтады. Виноградовтың тілді зерттеу теориясындағы басты мәселе - сөз бен мәтінді зерттей отырып, тіл мен сөйлеудің өзара байланысын, даму динамикасын ашу. Виноградов орыс тіл білімі салаларының жаңа жүйесін ұсынды:

• а) тарихи - тілдік пәндер, оған диалектология, тарихи грамматика, тіл тарихы, әдеби тіл тарихы, көркем әдеби тіл тарихын жатқызады;
• ә) стилистика, оның нормативті және тарихи-салыстырмалы түрлері;
• б) қазіргі орыс тілінің жүйесі баяндалатын пәндер, оған лексика, грамматика, сөз жасам, фразеология, фонетиканы және сөз тарихы мен оны нормалау теориясын жатқызады;
• в) көркем әдебиет пен жазушылар тілі туралы ғылым;
• г) филологиялық ілімдер тарихы.

Виноградов сөздің синтаксистік қасиеті туралы Щербаның өлшемдік теориясына сүйене отырып, сөз таптарының жаңа жүйесін ұсынды: сөз таптары жүйесіне "сөйлеу элементтерін", модаль сөздерді, қалып (күй) категориясын енгізді. Виноградовтың "Русский язык. Грамматическое учение о слове" (1947) енбегінде орыс әдеби тілінің казіргі даму кезеңі тарихи тұрғыда баяндалған. Бұл еңбек орыс тілінің кейінгі грамматикаларының жасалуына негіз болды. Виноградов лексикологияда сөз мағыналарының типтері туралы теорияны дамытты, фразеологияны тіл білімінің ерекше саласы ретінде қарастырды. Виноградов жазушылар тілін зерттеуді жеке сала түрінде қаран, Н. М. Карамзин, И. А. Крылов, А. С. Пушкин, Н. В. Гоголь, М. Ю. Лермонтов, Л. Н. Толстой, Ф. М. Достаевский, А. А. Ахматова, М. М. Зощенко тағы басқа шығармаларының тілін зерттеді. Виноградов идеялары 20 ғасыр 2-жартысындағы қазіргі филология салаларының қалыптасып дамуына ықпал етті. Оның идеяларын Виноградов мектебінің өкілдері, шәкірттері Ю. С. Сорокин, В. Г. Костомаров, М. Н. Кожина, И. К. Белодед, С. И. Ожегов, Д. Н. Шмелев тағы басқа дамытты.