Георгий Валентинович Плеханов

Георгий Валентинович Плеханов (желтоқсанның 11, 1856 – мамырдың 30, 1918; ескі стиль: қарашаның 29 1856 – мамырдың 17 1918) — Ресей революционері және марксизм теоретигі. Ол Ресейдегі социал-демократиялық қозғалыстың негізін қалап, алғашқы орыс марксисі болған.

Георгий Плеханов
Дүниеге келгені:	Желтоқсанның 11/Қарашаның 29, 1856 Гудаловка, Липецк губернаторлығы, Ресей империясы
Қайтыс болғаны:	мамырдың 30/мамырдың 17, 1918 Терийоки, Финляндия

Плеханов марксизмге философия саласында және өнер мен діннің қоғамдағы рөлі туралы көп үлес қосқан. 1876 жылы Қазан кафедральды шіркеуінің сыртында патша билігін айыптап, Чернышевскийдің идеяларын қорғап сөз сөйлегеннен кейін Плеханов жасырынуға мәжбүр болды. Саяси қызметін ол Волгин деген бүркеме атпен атқарды. Кейбір зерттеушілер осы есім атақты революционер Владимир Ильич Ульяновтың Ленин деген бүркеме атты Плехановтың саясатына қарсы болуының бедгісі ретінде қабылдауына себеп болды беп ойлайды. Бірақ аттардың пайда болу уақыты бойынша бұл пікір негізсіз болып көрінеді. Ленин атын ол Плехановпен келіспеушіліктер пайда болғанға дейін қолдана бастады. Тарихқа деген монистік көзқарас деген атақты еңбегін Плеханов Бельтов деген бүркеме атпен жазған.

Плеханов басында халықшыл әрі халықшылдардың Жер және бостандық деген ұйымының жетекшісі болатын. 1880 жылы Ресейден шет елге кеткен соң ол батыс Еуропадағы социал-демократтық ұйымдармен байланыс орнатып, Карл Маркс пен Фридрих Энгельстің еңбектерін зерттей бастады. Соның нәтижесінде ол халықшылдықтан бас тартып, марксизмге бет бұрды.

1883 жылы ол Лев Дойчпен және Вера Засуличпен бірге «Еңбекті азат ету тобы» деген орыс революционерлерінің арасында марксизмді насихаттауға арналған топты құрды. Ол топ ыдыраған соң Плеханов Ресей социал-демократтық жұмысшы партиясына (РСДЖП) мүше болып, Ленинмен істес болды.

1903 жылы РСДЖП-ның екінші құрылтайында Плеханов Ленинмен қатынасын үзіп, меньшевиктерді қолдады. Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде ол (большевиктердің «пролетарлық интернационализміне» кереғар) «ұлтшыл» бағытты ұстанып, Германияны жеңуге шақырды. Ленин Сәуір тезистері деген еңбегінде Плеханов пен өзінің басқа да қарсыластарын Социал-шовинизмді ұстанады деп айыптады. Плехановтың айтуынша, 1915 жылы Циммервальд конференциясынан кейін және 1916 жылы ІІ-ші Интернационал тарқағаннан кейін ІІІ-ші Интернационалдың құрылуын қолдау арқылы Ленин «азамат соғысын» қолдап шықты.

Келіспеушіліктеріне қарамастан, Ленин тіпті Плехановтың көзі тірісінде-ақ оның марксист философиясы мен әдебиетіне зор үлес қосқанын мойындаумен болды. Ол Плеханов туралы былай деп жазды: «Оның сіңірген еңбегі орасан зор. 1883 жыл мен 1903 жылдар аралығындағы 20 жыл ішінде ол өте терең, әсіресе оппортунистер, махистер және халықшылдарға қарсы бағытталған мақалалар жазды». Тіпті Қазан революциясынан кейін де Ленин Плехановтың еңбектерін қайта басып шығарып, оны болашақ коммунистерге оқыту керек деп талап етті.

Плеханов Ақпан революциясынан кейін Ресейге қайта оралып, Единство ұйымын құрды. Алайда большевиктер ұйымдастырған Қазан революциясына ол қарсы болып, Ресейден шетелге кетті. Ол Финляндияның Терийоки қаласында қайтыс болды (қазір Ресейдегі Зеленогорск қаласы). Ол Волково зиратында Белинский мен Добролюбов қабірлерінің маңында жерленді. Ленинмен алауыздықтарына қарамастан кеңестік коммунистер оның есімін ардақтап, екі жоғары оқу орнын оның атымен атады.

Еңбектері

• «Патша билігінің жаңа қолдаушысы», 1889(қолжетпейтін сілтеме)
• «Анархизм және социализм» (1895)
• «Тарихқа деген монистік көзқарастың дамуы», (1895)
• «Материализм тарихы бойынша мақалалар», (1896)
• «Тарихқа деген материалистік көзқарас», (1891)
• «Белинский және рационалды реалия», (1897)
• «Жеке адамның тарихта атқаратын рөлі»
• «Марксизмнің негізгі мәселелері», (1908)

Сыртқы сілтемелер

• Георгий Плехановтың мұрағаты
• Георгий Плехановтың өмірбаяны Мұрағатталған 5 ақпанның 2010 жылы.