Деректі жанр

Деректі жанр — өмірде болған нақтылы жайларды анық мәлімет, айқын деректерге сүйеніп бейнелеу тәсілі қолданылатын көркем туындылар. Деректі жанрға өмірбаяндық (автобиографиялық), естелік түріндегі (мемуарлық), публицистикалық шығармалар, көркем очеркті жатқызуға болады. Деректі жанрда әдеби шығармаға тән көркемдік сипаттар өмірдегі нақтылы шындық баяндалып отырған жай-жағдайлар автордың ой-елегінен өткізіліп, оның сезім-әсерлерімен нәрленіп шығуы арқылы танылды. Яғни, нақтылы жайлар, жеке фактілер жинақталып, қорытылып, типтік дәрежеге көтеріледі. Әрине, кез келген дерек шығармаға арқау бола алмайды. Маңызды өмір құбылысын, адам мінезінің елеулі өзгешелігін танытатын жайлар, деректер ғана жазушы назарын өзіне аудара алады. К.Симоновтың Ұлы Отан соғысы00 туралы деректер негізінде жазылған туындылары бар. Деректі жанрда автордың өзі қатысып, көріп-білген немесе документтерге негізделген, әйтпесе естелік ретінде айтылған жай-жағдайлар қамтылады.

Қазақ жазушылары Х.Ерғалиевтің М.Әуезов туралы, Ә.Нұршайықовтың Б.Момышұлы туралы шығармалары деректі жанрға жатады.

Деректі жанрда жазушы шеберлігі нақты фактілер мен деректердің шеңберінен шықпай отырып-ақ, шығармаға үлкен танымдық, көркемдік сипат дарыта білуден байқалады. Бұл жанрдың өзгешелігі де міне осында. Мұнда деректілік-негізгі көркемдік тәсіл. Ал тарихи тақырыпқа жазылған көркем шығармаларды (мысалы, тарихи роман) алсақ, ондағы деректіліктің сипаты басқаша. Онда өмірде болған оқиғалар, жай-жағдайлар қаншама мол қамтылғанымен ойдан шығаруға, жинақтап-титендіруге көп орын берілетіндіктен деректілік негізгі творчестволық принцип етіп ұсталамайды, шығармадағы көркемдік шындықтың нақтылылық сипатын арттыру үшін ғана қызмет етеді.