Дорис Лессинг

Дорис Мэй Лессинг (ағылш. Doris May Lessing; туған кезде Тейлор; 22 қазан 1919, Керманшах — 17 қараша 2013, Лондон) — ағылшын фантаст жазушысы, 2007 жылғы «Әйелдердің тәжірибесі туралы, екіге бөлінген өркениетті қарастыруға әкелген, скептицизммен, құмарлықпен және көрегендікпен әңгімелейтін» тұжырымдамасымен әдебиет бойынша Нобель сыйлығының лауреаты. Бұрынғы коммунист және сопылықты жақтаушы, феминист.

Дорис Лессинг
Дорис Мэй Тэйлор
Туған күні	22 қазан 1919 (1919-10-22)
Туған жері	Керманшах, Парсыя
Қайтыс болған күні	17 қараша 2013 (2013-11-17) (94 жас)
Қайтыс болған жері	Лондон, Англия, Ұлыбритания
Азаматтығы	Ұлыбритания
Мансабы	жазушы
Бағыты	модернизм
Жанры	ғылыми фантастика
Марапаттары	Үлгі:Құрмет кавалерлері ордені Үлгі:Мапунгубве ордені (алтын)
Сыйлықтары	Әдебиет саласындағы Нобель сыйлығы (2007)
Қолтаңбасы
http://www.dorislessing.org/

«Аргостағы Канопус» (1979—1982) сериясынан тұратын әлсіз адамзаттың қуатты өркениеттер күресіне пассивті қатысуының философиялық мәселелерінің әртүрлі түсіндірмелерін қамтитын 5 романның авторы. Брайан Олдисстің жағымды шолуымен қоса серия келімсек құдайлар тұжырымдамасын қолданғаны үшін сынға ұшырады. Лессинг шығармашылығы туралы монографиялар 1965 жылдан бастап тұрақты түрде жарияланып келеді.

Өмірбаяны

Дорис Мэй Тейлор 1919 жылы 22 қазанда Персияда (қазіргі Иран) Керманшах қаласында дүниеге келген. Оның әкесі офицер, анасы медбике болған. Дористің ата-анасы капитан Альфред Тайлер (ағылш. Captain Alfred Tayler) Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде алған жарақатынан ауруханада болған кезде кездесті, аяғын ампутациялаудан кейін емделді. 1925 жылы, Дорис 6 жаста болғанда, оның отбасы Оңтүстік Родезияға (қазіргі Зимбабве) көшті, ол сол кезде ағылшын отары болатын.

Лессингтің өзі африкалық шөл далада өткізген жылдарды кейде аз ғана ләззат алатын «сұмдық» деп сипаттады. Жазушының айтуынша, оның отаршылдардың қара африкалықтармен қарым-қатынасы және екі мәдениеттің арасындағы тұңғиық туралы әңгімелей бастауына бақытсыз балалық шағы себеп болған. Оның анасы жергілікті халық арасында эдвардандық өмір салтының дәстүрін енгізуге ынтамен тырысты.

Лессинг өзінің балалық шағындағы африкалық әсерлерін «Сиқырлық сатылмайды» (ағылш. No Witchcraft for Sale, 1951) түрлі-түсті суреттеген.

Дорис католик мектебінде, кейінірек Солсберидегі (қазіргі Хараре) қыздар мектебінде білім алған, оны сол бетімен бітірмеген. Ол одан әрі үстірт білім алған жоқ. Жас күнінде ол медбике, телефон операторы, журналист сияқты бірнеше мамандықты ауыстырды.

Дорис екі рет тұрмыс құрған. Алғаш рет 1939 жылы Фрэнк Чарльз Уисдомға шығып, одан екі бала сүйді: қызы Жан (ағылш. Jean Wisdom) және ұлы Джон (ағылш. John Wisdom). Алайда 1943 жылы күйеуімен ажырасып, оған балаларды қалдырды. 1945 жылы ол қайтадан тұрмыс құрды. Дористің екінші күйеуі неміс иммигрант Готфрид Лессинг. Лессингтердің Питер атты ұлы дүниеге келді (ағылш. Peter Lessing). Неке 1949 жылы ажырасумен аяқталды. Дорис ұлы Петрді алып, Африкадан кетті. Ол Лондонда өмірінің жаңа кезеңін бастады.

1950 және 1960 жылдары Дорис Лессинг Британ Коммунистік партиясына қосылды (бірақ КСРО 1956 жылы Венгрия көтерілісін басқаннан кейін шықты) және антиядролық қозғалыстың белсендісі болды. Оған апартеидті сынағаны үшін Оңтүстік Африка мен Родезияға кіруге тыйым салынды.

Мансап

Дорис Лессингтің әдеби жұмысын үш ерекше кезеңге бөлуге болады: коммунистік тақырыптар (1949 жылдан 1956 жылға дейін), мұнда ол өткір әлеуметтік тақырыптарда жазған; психологиялық тақырыптар (1956—1969); тағы бір кезең оның «Канопус» сериясындағы көптеген ғылыми фантастикалық шығармаларында көрсетілген сопылық еді.

Лессингтің «Шөп ән айтады» атты дебюттік романы (ағылш. The Grass is Singing) 1949 жылы жарық көрді. Кітаптың басты кейіпкері — Мэри Тернер — кітаптың алғашқы беттерінде біздің алдымызда жас, үйленбеген және бақытты қыз ретінде көрінеді. Оның жұмысы, достары, хоббилері бар. Ол өз өміріне өте риза, бірақ бір күні ол кездейсоқ достарының арасындағы оның неге тұрмыс құрмайтынын талқылаған әңгімені естиді. Осылайша, ол қоғамдық пікірдің ықпалымен күйеу іздей бастайды және фермерге үйленеді және онымен бірге фермаға барып тұрады, романның негізгі тартысы осында өрбиді. Кітап адам өмірінің әлеуметтік аспектілерін, әсіресе әйелдерді зерттейді. 1952—1969 жылдар аралығында ол «Зорлық-зомбылық балалары» (ағылш. The Children of Violence) жартылай автобиографиялық сериясын шығарды, ол бес романнан тұрады: «Марта Квест» (1952), «Лайықты неке» (1954), «Дауылдан кейінгі толқын» (1958), «Құрлықпен қоршалған» (1966), «Төрт қақпа туралы қала» (1969).

1962 жылы «Алтын дәптер» романы жарық көрді (ағылш. The Golden Notebook), ол феминистік әдебиеттің классикасы болып саналады.

«Тозаққа түсу нұсқаулары» (1971) — жазушының фантастика жанрында жазылған алғашқы шығармаларының бірі.

1979—1983 жылдар аралығында Лессинг «Аргостағы Канопус» (ағылш. The Canopus in Argos: Archives Series) атты фантастикалық романдар сериясын шығарды, онда ол алты негізгі аймаққа бөлінген және ерлер мен әйелдердің архетиптерінен тұратын болашақтың утопиялық әлемін салады. Сипатталған аймақтар белгілі бір «болмыс деңгейлерін» білдіреді: «Шикаста» (1979), «Үш, төрт, бес аймақтар арасындағы неке» (1980), «Сириустағы эксперименттер» (1981), «Сегіз планетасы өкілдерінің комитетін құру» (1982), соңғысының негізінде 1988 жылы композитор Филипп Гласс опера жазды. Сериядағы соңғы роман «Волиен империясындағы сентименталды агенттерге қатысты құжаттар» 1983 жылы жарық көрді.

1985 жылы Лессинг лондондық революционерлер тобы туралы «Жақсы террорист» (ағылш. The Good Terrorist) сатиралық романын жариялады. Романды сыншылар жақсы қабылдады. 1988 жылы Дорис Лессин үшін маңызды «Бесінші бала» (ағылш. The Fifth Child) атты кітабы жарық көрді. Ол жазушының шығармашылығының кешкі кезеңіндегі ең жоғары жетістігі деп танылды. Роман аутизм белгілері бар бала туралы және оның отбасының оған деген көзқарасы туралы баяндайды. 1990 жылдары ол екі өмірбаяндық кітабын шығарды: «Менің таз кебінімде» және «Көлеңкеде жүру» (ағылш. Walking in the Shade). 1996 жылы сегіз жылдық үзілістен кейін махаббат феноменін антропологиялық зерттеудің бір түрі болып табылатын «Махаббат, тағы да махаббат» романы жарық көрді. 1999 жылы — «Мара мен Ден» футурологиялық романы. «Бесінші баланың» жалғасы болып табылатын «Бен адамдар арасында» романы 2000 жылы жарық көрді. 2007 жылы Дорис Лессинг адамзат баласының баламалы тарихын баяндайтын «Жырық» еңбегін жазады: алғашында жыныссыз ұрықтанған әйелдер ғана болды, ал ерлер әлдеқайда кейінірек пайда болды. Кітапты феминистік тақырыптарға жатқызуға болады.

Дорис Лессинг Джейн Сомерс бүркеншік атымен екі роман жариялады: «Жақсы көршінің күнделігі» (1983) және «Егер кәрілік жасай алса...» (1984).

Мойындалуы және марапаттары

Лессинг 1994 жылы «Менің таз кебінімде» фильмі үшін Джеймс Тайт Блэк мемориалдық сыйлығымен марапатталды. 1995 жылы маусымда Лессинг Гарвард университетінде PhD дәрежесін алды. Сол жылы ол Оңтүстік Африкаға барды. 1999 жылы желтоқсанда Дорис Лессинг «Ұлт алдындағы ерекше қызметі» үшін ғалымдар мен өнер қайраткерлеріне берілетін «Құрмет кавалерлері ордені» орденімен марапатталды.

2000 жылдың қаңтарында Лондондағы Ұлттық портрет галереясы суретші Леонарда Маккома салған Дорис Лессингтің портретін ресми түрде ашты. Ол 2001 жылы Дэвид Коэн сыйлығын алды.

Алған басқа марапаттары:

• Астурия князінің испан әдеби сыйлығы .
• Британдық Сомерсет Моэм сыйлығы .
• Итальяндық Гринцан Кавур сыйлығы .
• Альфред Тепфер германдық Шекспир сыйлығы.
• 2007 жылы «Әйелдердің тәжірибесіне күмәнмен, құмарлықпен және көрегендікпен қарау үшін» деген тұжырыммен әдебиет бойынша Нобель сыйлығы.

Библиография

Таңдамалы романдар

• «Шөп ән салуда» («The Grass Is Singing») — 1950
• «Алтын дәптер» («The Golden Notebook») — 1962
• «Тірі қалған адамның естеліктері» («Memoirs of a Survivor») — 1974
• «Бесінші бала» («The fifth child») — 1988
• «Махаббат, тағы да махаббат» («Love, Again») — 1996
• «Бэн адамдар арасында» («Ben, in the World») — 2000
• «Ұлы армандар» («The Sweetest Dream») — 2001 ж
• «Жырық» («The Cleft») — 2007 ж

Аргостағы канопус

• Есіңізде болсын: Колонизацияланған планета 5, Шикаста (1979)
• 3, 4 және 5 аймақтар арасындағы неке (1980)
• Сириандық эксперименттер (1981)
• 8 планетаға хабаршы тағайындау (1982)
• Императорлық Вольендегі сентименталды агенттер (1982)

Әңгімелер жинағы

Дорис Лессинг көптеген әңгімелер жазды. Олардың жинақтарының ішінара тізімі:

• «Бұл ескі бастықтың елі болды» (1951)
• «Сүйіспеншілік әдеті» (1958)
• «Ер және екі әйел» (1963)
• «Африка әңгімелері» (1964)
• «Джек Оркнидің азғырулары» (1972)
• 1978 жылы повестер томы шықты. Африкадағы оқиғалардан басқа оның барлық «шағын прозасы» қамтылған.
• «Реал» (1992)

Пьесалар

• «Мистер Доллинжер» (1958)
• «Әркімге — өз шөлі» (1958)
• «Билли Ньютон туралы шындық» (1961)
• «Жолбарыспен ойнау» (1962)

1997 жылы композитор Филипп Гласспен жаңа ынтымақтастықтың нәтижесі Германияда тұсауы кесілген «Үш, төрт, бес аймақтарының арасындағы неке» операсы болды.

Публицистика

• «Алдымен мысықтар» (1967, қайта қаралған басылым Алдымен мысықтар және Руфус, 1991)
• «Үйге бару» (1957)
• «Ағылшын тілін іздеуде» (1960).

Әдебиет

• • Bloom H. Doris Lessing
  • Brewster, D. Doris Lessing / New York, Twayne, 1965
  • Budhos, S. The Theme of Enclosure in Selected Works of Doris Lessing / Troy, New York, Whitston, 1987
  • Fahim, S.S. Doris Lessing: Sufi Equilibrium and the Form of the Novel / New York, St. Martin’s Press, 1994
  • Fishburn, K. Transforming the World: The Art of Doris Lessing’s Science Fiction / Westport, Connecticut, Greenwood Press, 1983
  • Klein C. Doris Lessing — In This World But Not of It / Boston, Little, Brown, 1999
  • Perrakis, Ph. S. Spiritual Exploration in the Works of Doris Lessing / Westport, Connecticut, Greenwood Press, 1999
  • Pickering, J. Understanding Doris Lessing / Columbia, University of South Carolina Press, 1990
  • Pratt, A., Dembo L.S. Doris Lessing: Critical Studies / Madison, University of Wisconsin Press, 1974
  • Rose, E.C. The Tree Outside the Window: Doris Lessing’s Children of Violence / Hanover, New Hampshire, University Press of New England, 1976
  • Schlueter, P. The Novels of Doris Lessing / Carbondale, Southern Illinois University Press, 1973
  • Spiegel, R. Doris Lessing: The Problem of Alienation and the Form of the Novel / Frankfurt, Germany, Lang, 1980
  • Sprague C., Tiger V. Critical Essays on Doris Lessing / Boston, Hall, 1986

Сілтемелер

• Жазушының ресми сайты
• Әлемдегі энциклопедия
• BBC мәдениеті
• Кітапқа шолу Д. Лессинг «Бесінші бала».
• Кітапқа шолу Д. Лессинг «Жарық».
• Кітапқа шолу Д. «Әжелер» лизингі.
• Дорис Лессинг туралы мақала