Драматургияның заңы туралы кейбір ойлар

«Драматургияның заңы туралы кейбір ойлар»,жазушының мақаласы.

1953 жылы қазан айында Мәскеуде өткен КСРО Қазақстан жазушылар одағының 14-пленумында сөйлеген сөзі. «Әдебиет жене искусство» журналында (1953, №12), жазушының «Уақыт және әдебиет» (1962, 355-363-беттер), 12 томдық (1969, 12'том, 97-106-беттер) шығармалар жинақтарында жарияланған. Қолжазбасы жазушы мұрағатында орыс тілінде «Выступление Мухтара Ауэзова (на XIV пленуме Союза советских писателей СССР)», «К тезисам выступления на пленуме Союза писателей» деген атпен және машинкаға басылған бірнеше данасы №241-папкада сақталған. Жазушы өз сөзін орыс совет драматургиясы мен ол туралы жазылған сын біздің еліміздегі әдебиеттер үшін «ең жоғарғы, ең жемісті, беделді лаборатория» екендігін, сондықтан Мәскеуде ұлт авторларының пьесаларын орыс тілінде көрсететін халықтар достығы театрының құрылуы «кезек күттірмейтін мемлекеттік мәселе деп ұғамын» деген ұсыныстан бастайды. Автор біздің әдебиеттерімізде жоғары идеялық-көркемдік дәрежеде жазылған күшті пьесалар болғанымен, «сол табыстарды қорыгындылап, одан да әрі алға қарай дамып, өсуіне жәрдем беретін ғылыми саласы жоқ».

Қазіргі жазылып жүрген сын мақапапар мен оқулық еңбектерде драматургия туралы әдебиеттің басқа да жанрларына қатысты жалпы жәйттарды жалпылама сипай айтылатыны туралы бірнеше мысалдар келтіріп, «драматургиялық шеберліктерінің өзіндік ерекшеліктерін ашатын ешқандай талдаудың» кездесе бермейтіндігіне өкініш білдіреді. «...Оның үстіне формаға драматургиядан қатаң қарайтын жанр жоқ. Пьесаның көлемі 70-80 машинка бетінен аспауға тиіс. Ал қай поэма, повесть, не романның келемі белгіленіп берілетін еді? Көлемге қатаң қараудың өзі формаға қатаң қарауды көрсетеді» деп, пьесаның идея, образ, тіл ерекшеліктерін талдап зерттеумен қатар, оны драматургияның өзіндік зандылықтары, теориясы тұрғысынан да жете танып-зерттеу қажеттігін ескертеді. Бұл тұрғыдан автор пьесаның шартты компоненттері ретінде экспозиция, байланыс, өзекті оқиға, шарықтау шегі, шешілу т. б. белгілерін атап көрсетіп, «драматургияда конфликт мәселесі пьесаның жанрлық белгісін көрсететін шешуші элементтің бірі... Бұл - өлеңді белгілейтін поэтика элементтері сияқты драматургияның негізгі компоненті» деп, сол кезеңде өріс алған конфликтсіздік теориясын қатаң сынға алады.