Дува

ДУВА (Тува, Дуға хан) – 1274 – 1306 ж. Шағатай қағанаты мемлекетінің оныншы билеушісі, Шағатай ұрпағы. Шығу тегі: Шыңғыс хан – Шағатай –Мутуген –Есен Дува –Барақ хан – Дува хан. ДУВА хан билікке әкесі Барақ хан қайтыс болғаннан кейін, Хайдудың қолдауымен келеді. Барақ хан мен Хайду арасында 1269 ж. Талас Құрылтайынан кейін қалыптасқан достық және одақтастық қатынастар ДУВА хан тұсында одан әрі жалғасын табады. Жува хан Хайдумен бірге Моңғолия жерінде Құбылай әскерімен соғысады. Жетісу жерінде ДУВА хан мен Хайду Жошы Ұлысының шығысындағы Орда Ежен ұрпағы Байан ханға қарсы туысы Құблықты айдап салады. Ауғанстан жерінде ДУВА мен Хайдудың біріккен әскерлері Хулағу ұрпақтарының иеліктерін тартып ала бастайды. Осылайша, Шағатай мемлекеті мен Хайду мемлекеті арасындағы одақтастық 1306 жылға дейін, ДУВА хан қайтыс болғанға дейін жалғасады. ДУВА хан ішкі саясатта моңғол ақсүйектері мен нояндарының жай халықты талан-таражға салуына тыйым салады. Аймақтар арасындағы жанжалдарды тоқтатады. 1391 ж. одақтасы Хайду қайтыс болғаннан кейін, оның орнына ұлы Шапарды отырғызады, Хайдуды Шу мен Іле өзендері аралығындағы Шивлык тауында жерлетеді. ДУВА ханның 30 жылдан астам билігі тұсында Шағатай мемлекетінде ислам діні таралып, жергілікті дәстүр мен әдет-ғұрыптар белең алады. В.В. Бартольд ДУВА ханды «Шағатай мемлекетінің негізін салушы» деп бағалайды.

Дереккөздер

“Қазақ Энциклопедиясы”, 5-том