Уикипедия

Діни толерантсыздық

Діни толерантсыздық (ағылш. Religious intolerance) — өзгелердің діни сенімі мен діни қимылына толерантты болмау, немесе төзімсіздік, өшпенділік таныту, қарсы әрекет жасау.

Будданың Бамиандағы мүсіндерінің 2001 жылы наурызда Талибан радикалдары жағынан қиратылуынан бұрынғы және кейінгі көрінісі.

Адамдардағы сенімдер мен ұстанымдардың әртүрлі болуы, тіпті қайшылықты болуы, мәлім этикалық алғышарттар аясындағы өзара пікірталас жасау, немесе дискуссия өткізу, өзара сын айтысу дегендер діни толерантсыздық болып есептелмейді. Діни толерантсыздық әсіресе мәлім топтардың (мысалы жалпы қоғамның, діни ұйымдардың, сондай-ақ діни емес ұйымдардың) әлдекімдердің діни сенімі мен қимылдарына қарата толерантты болудан ресіми түрде бас тартылғанда анығырақ көрініс табады.

Тарихи перспктивадан қарағанда

өңдеу
 
Моғол императоры Бабыр діни толерантсыздықпен қиратқан Гопачаль жартасындағы Джайнизм ескерткіштері

Толерантсыздықтың, әсіресе діни азшылықты ресіми қудалаудың тарихы ұзақ. Әрбір доминантты дін өз ірге кеңейту және үстемдікке шығу кезеңдерінде толерантсыздық сатысын басып өткен. Заман мен заңның өзгеруіне, тұрмыстың жақсаруы мен адам санасының жетілуіне қарамастан, қазірдің өзінде өзгелерге телерантсыздық танытатын діни сенім үлгілері аз емес. Жер шарының бірде-бір аймағы діни толерантсыздық ауруынан толық айналып өткен емес.

Осызаманғы (modern) діни толеранттық ұғымы Ренессанстан кейінгі Еуропадағы діни соғыстардан бастау алады. Дәлірек айтқанда, толеранттықтың діни нұсқасын протестанттық реформация кезеңімен, сондай-ақ ХVI-ХVII-XVIII ғғ-лардағы протестант-католик аралық қақтығыстар кезіеңімен, әсіресе Отыз жылдық соғыс (1618 - 1648) аяқтаған сәттегі Вестфаль бейбітшілігі кезеңімен байластыруға болады. "Діни толеранттық" доктринасы католик Габсбургтер әулеті мен Швеция секілді ІІ Густав Адольф басқарған жаңа протестанттық ұлттар арасындағы 30 жылдық соғыс нәтижесінде қалыптасты. Осы уақытта билеушілер діни сезімдер мен догмаларды өз саяси домендерінен жоюға тырысты. 1648 жылғы Келісім халықтарға егемендік құқығын берді және ол сонымен қатар азшылық христиандық ағымдардың Қасиетті Рим империясында өмір сүруіне мүмкіндік берді.[1]

20 ғасырдың басындағы Британ тарихшысы Арнольд Тойнби былай деп жазады: "Ең күлкілісі, бір дін өзге діндерді "қате" деп қудалаған кезде, ол өзінің де легитимділігін қоса бүлдіреді."[2]

Осызаманғы позиция мен практика

өңдеу

Кей елдердің конституцияларында діни толерантсыздық әрекеттер жасауға мемлекет тарапынан тікелей тыйым салатын ереже-баптар бар және сол ережелер мемлекетке өз шекарасында белгілі бір дінге артықшылық беруге тыйым салады.

Мысалы, Қазақстан Республикасының Конституциясының бірінші бабына сәйкес Қазақстан Республикасы "демократиялық, зайырлы және құқықтық мемлекет" болып табылады.[3] "Ар-ождан бостандығы" – Ата заң арқылы танылған адам құқықтарының ең маңыздыларының бірі есептеледі.[4] Ал, 2011 жылдың 11 қазанында қабылданған Қазақстан Республикасының «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заңы бойынша:

  1. мемлекет дін мен діни бірлестіктерден бөлек;
  2. діни бірлестіктер және Қазақстан Республикасының азаматтары, шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар дінге көзқарасына қарамастан заң алдында тең;
  3. ешбiр дiн мемлекеттік немесе міндетті дін ретінде белгіленбейді; - деп айқын жазылған.[5][4]

Мұндай діни толерантсыздыққа қарсы ережелер АҚШ Конституциясындағы Бірінші түзетуде; Германия Федеративтік Республикасының Негізгі Заңының 4-бабында, Ирландия Конституциясының 44.2.1-бабында, Эстония Конституциясының 40-бабында,[6] Түркия Конституциясының 24-бабында, Қытай Халық Республикасының Конституциясының 36-бабында[7] және Филиппин Конституциясының 3-бабы 5-бөлімінде[8] арнайы белгіленген.

Басқа мемлекеттердің заңдарында дінге тікелей қатысы бар конституциялық ережелер айтылмағанымен, діни сеніміне бола дискриминация жасауға тыйым салатын ережелер қамтылады (мысалы, Франция Конституциясының 1-бабын, Канаданың құқықтар мен бостандықтар Хартиясының 15-бабын және Египет Конституциясының 40 бабын қараңыз. ).

Бұл конституциялық ережелер мемлекеттің барлық элементтері барлық уақытта діни төзбеушіліктен ада болуына кепілдік бермейді және бұл мәселеге қатысты тәжірибелер мен ұстанымдар әр елде әр түрлі болып келеді.

Ал басқа елдер, бір немесе бірнеше мемлекеттік дінге басымдық беріп, олардың діни артықшылықтар алуына жол береді, бірақ діни толерантсыздыққа бармайды, басқа сенімдердің де құқы қорғалады. Мысалы Финляндияда Финляндияның Евангелдік-лютерандық шіркеуі мен Фин Православие Шіркеуінің ресми мемлекеттік дін құзыреті бар, бірақ конституциясының 11-бабы бойынша азаматтардың діни бостандықта болу құқына кепілдік береді.

Тағы қараңыз

өңдеу

Дереккөздер

өңдеу
  1. ↑ Hobolt, Sara B.; Brug, Wouter Van der; Vreese, Claes H. De; Boomgaarden, Hajo G.; Hinrichsen, Malte C. (2011-09-01). "Religious intolerance and Euroscepticism" (in en). European Union Politics 12 (3): 359–79. doi:10.1177/1465116511404620. ISSN 1465-1165. 
  2. ↑ Toynbee Arnold Failure of Self-Determination // A Study of History: Abridgment of Volumes I–VI / Dorothea Grace Somervell — New York, NY: Oxford University Press, 1947. — P. 300. — ISBN 0-19-505081-9.
  3. ↑ Қазақстан Республикасының Конституциясы https://kazembassy.ru/kaz/respublika_kazakhstan/konstituciya_rk/
  4. ↑ a b ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДІН ТУРАЛЫ ЗАҢНАМАСЫ https://jasgalym.kz/studentterge/dintanu/271-azastan-respublikasyny-dn-turaly-zanamasy.html Мұрағатталған 20 ақпанның 2022 жылы.
  5. ↑ Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 11 қазандағы № 483-ІV Заңы. https://adilet.zan.kz/kaz/docs/Z1100000483
  6. ↑ "Estonia – Constitution", ICL Document 28 June 1992, retrieved 25 May 2007.
  7. ↑ Constitution of the People's Republic of China.
  8. ↑ 1987 Constitution of the Republic of the Philippines Мұрағатталған 17 қыркүйектің 2009 жылы., CorpusJuris, retrieved 24 September 2009
«https://kk.wikipedia.org/w/index.php?title=Діни_толерантсыздық&oldid=3154310» бетінен алынған