Дүзен

Дүзен – тас дәуіріндегі адамдар тұрағы. Ұлытау облысы Ұлытау ауданындағы Қаракеңгір өзенінің оң жағалауындағы биік төбе үстінде орналасқан.

1992 жылы Орталық Қазақстан археология экспедициясы (жетекшісі Ж.Құрманқұлов) зерттеген. Шашылып жатқан тас құралдарға қарағанда тұрақ аумағы 6 га-дан асады. Тас дәуірі адамдарының бұл төбені тұрақты мекен етуінің себебі, ол құрал-жабдық жасауға ыңғайлы күлгін, сарғыш, қызғылт түсті шақпақ тастардан тұрады. Тас қазып алған бес шұңқыр сақталған. Олардың кейбірінің ернеуінің диаметрі 30 м, тереңдігі 2,5 м. Шұңқыр айналасында тас құрал жасауға ыңғайланып қойылған сопақша және жұмыр тастар өте көп. Сақталған кейбір құралдарға қарап, бұл жерде палеолиттен бастап, қола дәуіріне дейінгі тұрақ-шеберхана болғаны анықталды. Оған екінші бір дәлел — осы жерден алынған шақпақ тастан жасалынған құралдар Ұлытау, Жезқазған төңірегіндегі неолит, энеолит, қола дәуір тұрақтары мен қоныстарынан көп табылды. Тұрақ үстінде кейінгі кезеңдерде салынған үш тас оба (оның біреуі мұртты) және табиғи бор немесе гипс алған карьер бар. Дүзен — Орталық Қазақстанда, оның ішінде Ұлытау төңірегінде тұңғыш рет кездесіп отырған аумағы үлкен, әлі толық зерттелмеген құнды ескерткіш.