Ерғали Аязбайұлы

Ерғали Аязбайұлы (1869, қаз. Казталов ауданы, Бостандық ауылда — 21.1.1929, Орал) — әнші, ақын, Казталов өңірінде Кеңес өкіметін орнатуға қатысқандардың бірі. Тегі — алаша руынан шыққан. Патша заманында «барымташы», кеңес билігі түсында «банды» атанып, қуғынға ұшырағанымен жергілікгі халық оны батыр ретінде ардақтаған. Бала кезінде ескіше сауат ашқан Ерғали әке-шешесінен ерте айрылып, жетім өскен. Әкесі Аязбай батырды қинап өлтірген казакорыстардан кек қайтару үшін, 15 жасынан атқа қонып, жор- туылменкүн кешеді. 1891-1917 ж. аралығында жергілікті алпауыттардың (Овчиников, т. б.) жаласына ұшырап, шет жақта бой тасалайды. 1917 ж. Ақпан ревалюциясынан кейін елге оралып, жеке шаруашылығымен айналысады. 1918 ж. қаңтарда Астрахан ревкомы С.М.Кировтың жолдамасымен Орда қаласынан Панасюк атты анархист-революционер келіп, Таловкада Кеңес өкіметін ұйымдастыру жөніңде жасырын жиналыс өткізеді. Оған жергілікті Иван және Ефим Панченко деген анархистер, сондай- ақ Новиков, Андриянов, Е.Аязбайұлы, т. б. қатысады. Осы астыртын басқосуда И.Панченко Таловка ревкомының төрағасы, ал Ерғали ақ гвардияшыларға қарсы ерікті отряд комиссары сайланады. Таловка Кеңес окіметі орнағанын жариялаған бұл топты ақ гвардияшылар қуып таратып, Панасюкті өлтіреді. 1918 ж. қазан айында қолдан-қолға өтіп түрған Таловкаға Саратов губерния Новоузень уезінен Лысаков басқарған қызыл әскерлер отряды (800 адам) келіп, Кеңес өкіметін қайта орнатады да, Ерғали аудан ревкомның төрағасы сайланады. Сол жылдың желтоқсан айында Ерғалиды Ордаға губернияның әскери комиссарлары М.Тұнғашин мен Владимир Лукашов шақыртып алып, Таловка ауданында қазақ жігіттерінен атты әскер бөлімшесін құру жөнінде тапсырма береді. Ерғаи бір ай ішінде тапсырманы орындап, 1919 ж. 18 қаң-1 тарда 313 адамды Ордаға бастап 245 барады. 1919 ж. мамырда Қазақтың 1-үлгілі атгы әскер полкі құрамында арнаулы әскери дайындықтан өткен 400 атты әскермен Таловкаға келді. 1919 ж. қараша айында Ерғали Орда уездік әскери комиссариатының үсынысымен Новоузень уезінде қайта ұйымдастырылған 4-армияның кавалерия полкін ат-көлікпен жабдықтаушы агент қызметіне тағайындалды. 1920 ж. сәуірде Ерғали Таловка ауданының милиция бастығы болады. 1922 ж. маусымда оны Орда қаласынан келген мемлекетік саяси басқарма (ГПУ) қызметкерлері тұтқынға алады. Бірақ губерния милиция бастығы Ерғалиға жала жабылғанын біліп, босатып жібереді. Бұған қоса оған Таловка ауданының милициясы жанынан мал ұрлау қылмысына қарсы жұмыс жүргізу жөнінде мандат береді. Ерғали үкімет тапсырмасын орындауға құлшына кіріскенімен өшіккен дұшпандары үстінен арыз жазып, жала жауып, тыным бермейді. 1922 ж. желтоқсанда тұтқындалып, 17 күн тергелген соң қайта босатылады. 1924 ж. кіші ұлы Ахметті «жылқы ұрлады» деген желеумен қамап, Ерғалидың өзін де жауапқа тартады. Бірақ Ахметгің қылмысы дәлелденбей, 3 айдан соң босатылады. Сол түні жергілікті милиция Ерғалидың үйін қоршап алып, қоқан-лоққы көрсетіп, өрт қояды. Үйдегілер өрттен аман-есен сытылып шығып, бой тасалайды. 1924 ж. қараша айында Ерғали бірнеше адаммен Орынбордағы Қазақ ОАК-не барып, жергілікті органдар тарапынан көрген қиянатын айтып, шағымданбақ болады. Бірақ, жолшыбай боранға үшыраған соң серіктері кері қайтып, Ерғали мен Жұмабай деген баласы отбасыларымен Жымпитыда қалады. 1925 ж. 15 ақпанда Орал губ. ГПУ өкілі Е.Титов оларды тұтқынға алады. Орал түрмесінде 1 жыл отырған Ерғали мен Жұмабай жерлестерінің кепілдігімен еркіндікке шығып, елге оралады. Осы кезде губ. милиция басқармасы Ерғалаға ел ішінде «банды» атанған Аманғалиды ұстап 2 4 6 беруді жүктейді, бірақ ол амалын тауып, тапсырманы орындамайды. Осы кезеңде мал ұрлаушылармен күрес жүргізеді, бірақ үстінен жазылған арыз бойынша Оралдан Тасымов деген тергеуші келіп, тағы түтқындайды. Қалаға бара жатқанда Ерғали мен Жұмабай айдаудан қашып кетеді. Жазықсыз жалалы болғанына ашынған Ерғалидың өзі топ құрып, жортуылға шығып, мал ұрлаумен айналысады. Көп ұзамай, 1928 ж. 11 қаңтарда тұтқындалып, Орал түрмесіне бір жыл қамалады. 1929 ж. 19 қаңтарда айрықша комиссияның («үштіктің») шешімі бойынша Ерғали екі баласымен (Ахмет, Жұмабай) бірге ату жазасына кесіледі. Ерғалидың «Шайтанқара» атты әні халық арасына кең тараған. 1921 ж. ол А.3атавичпен кездесіп, әкесі Аязбайдың әндері мен күйлерін нотаға түсірткен. Сол кітапқа Ерғалидың екі әні енген.

Ерғали Аязбайұлы
Дүниеге келгені:	1869 Казталов ауданы, Бостандық ауылы
Қайтыс болғаны:	1929 Орал
Мансабы:	әнші, ақын