Еске Таш мешіті

Еске-Таш мешіті (тат. Иске Таш мәчет) — Татарстанның Қазан қаласындағы мұсылмандардың діни ғимараты.

Еске-Таш мешіті
(тат. Иске Таш мәчет)
Ел	Ресей, Татарстан
Қала	Қазан
Ағымы	ислам
Сәулет стилі	классицизм
Соғушы	Утямышев
Құрылысы	1802
Мұнаралар саны	1
Еске-Таш мешіті Ортаққорда

Тарихы

Қалалық аңыздарда мешіт 1552 жылы Қазанды Иван Грозныйдың әскерлерінен қорғаған солдаттардың қабіріне салынған деп айтылады. Бұрын бұл жерде үлкен тас болған (тат. «Зур иске таш» - «үлкен ескі тас»), сондықтан мешіттің аты осылай аталып кеткен (кейіннен бұл тас дұға залына қойылды). Мешітті 1882 жылы көпес Утямышев салған, сәулетшісі белгісіз. Мешіт классицизм стилінде салынған. Иске-Таш Қазанда саудагер өкілдерінің қайырымдылықтарының арқасында пайда болған тағы бір мешіт болды — оны салуға көпес Ғабдулла Утямышев қаражат бөлді. 1801 жылы мұнда алғашқы дұғалар оқылды, ал 30 жылдан кейін әйгілі сәулетші Александра Шмидт ғимаратты қайта жаңғырту жобасын жасады — дәл осы формада ол бүгінгі күнге дейін сақталды. Мешіт Ново-татар қонысының әлеуметтік орталығы болды.

Алғашқы имамдарының бірі - Фазил Сайфутдинов (1812 жылы қайтыс болған) болды, Оның орнына 1813 жылы Әмірхан бин Габдельманн (1828 жылы қайтыс болған) келді. Ол Сасна және Масқара ауылдарының медресесінде, содан кейін Бұхарада білім алды. Әмірхан қайтыс болғаннан кейін махаллидің басшысы Ф.Сайфутдиновтың ұлы Мұхаметваф болды. 1838 жылдан 1848 жылға дейін "Иске Таш" мешітінде молла қызметін Баймұрат Мұхарямов атқарды. Сонымен бірге Баймұрат молла үлкен медресені ұстап, онда көп уақыт сабақ берді. 1847 жылы мешіттің жаңа имам-хатибі болып Әмірханның бин Габдельманның ұлы – Хұсайын (1816 – 1893) сайланды. Ол Чистополь, Қазан, Маскар, Бұхара медреселерінде оқыды және көп ұзамай өзін дарынды уағыздаушы, ғалым ретінде жариялады. 1889 жылы Х.Әмірхан Еске Таш мешітінің діни қызметкері қызметінен кетіп, осы кезден бастап 1917 жылғы революцияға дейін махаланың рухани тәлімгерлері оның ұлдары Мұхаметназип және Мухаметзариф Амирханов болды. 1930 жылдардың аяғында Татар АССР-і республикалық ВКП (б) Орталық Атқару Комитетінің шешімі бойынша мешіт жабылды.

Кеңес заманында онда мектеп болды, кейіннен мешіттің жанына кеңірек жаңа мектеп ғимараты салынған кезде мешіт мектеп қоймасы ретінде пайдаланыла бастады. 1994 жылы мешіт діндарларға қайтарылды.

Архитектурасы

Еске-Таш мешіті сол кездегі көптеген діни ғимараттар сияқты классицизм стилінде салынған. Ол екі қабаттан және ерлер мен әйелдерге арналған екі намаз залынан тұрады. Мешіттің өзі тік бұрышты, сыртқы қабырғалары кірпіштен қаланып, сыланған және ақ түске боялған. Мешіттің іші-сырты ұстамды және қарапайым (минимализм) стильде, онда ешқандай әрлеу мен декор жоқ. Еске-Таш мешіті кәдімгі тұрғын үйге ұқсайды, одан тек үш қабаттан тұратын төбесінде көтерілген мұнарамен ғана ерекшеленеді.

Иске-Таш мешітіне ғимараттың солтүстік бөлігінен кіруге болады. Кіре берісте, оң жағында, мешіттің екінші қабатына шығатын баспалдақ бар. Намаз оқу залы мешіттің екінші қабатында, ал бірінші қабатта техникалық және қызмет бөлмелері мен қоймалар орналасқан. Мешіттің ортасында ғимараттың ішкі көлемінің көп бөлігін алып жатқан қабырға бар, ол мұнараның негізі болып табылады. Қабырғаның ішіне мұнараға апаратын кішкентай баспалдақ салынған. Еске-Таш мешітінің мұнарасының сыртқы көрінісі Еділ бұлғарларының ежелгі қалалары мешіттерінің мұнараларына ұқсайды. Мешіттің ішкі залдары қос тікбұрышты терезелермен жарықтандырылған.