Есік (көл)

Есік — Іле алабындағы көл.

Есік көлі
Морфометрия
Теңiз деңгейiнен биіктігі	1714,5 м
Өлшемі	755 × 325 км
Жағалау сызығының ұзындығы	2,4 км
Су алабы
Құятын өзен	Есік
Шығатын өзен	Есік
Орналасуы
43°15′09″ с. е. 77°29′04″ ш. б.43.25250° с. е. 77.48444° ш. б. / 43.25250; 77.48444
Ел	Қазақстан
Аймақ	Алматы облысы
Аудан	Еңбекшіқазақ ауданы
Есік көлі
Есік көлі
Есік көлі Ортаққорда

Географиялық орны

Алматы облысы Еңбекшіқазақ ауданында, Есік қаласынан оңтүстікке қарай 17 км-дей жерде, Іле Алатауының теріскей баурайындағы әсем шатқалдардың бірі Есік шатқалында, теңіз деңгейінен 1759 м биіктікте орналасқан.

Көл тарихы

Көл шамамен 8–10 мың жыл бұрын тау жыныстарының тектоникалық ығысуынан пайда болған. Табиғи жолмен қалыптасқан бөгетке тау мұздықтары, қар, жауын-шашын cуы жиналып, тау аралығындағы әсем көлге айналған.
1963 жылға дейін Есік көлі маңында 1958 жылдың көктеміндегі Қазақ ССР министрлер кеңесінің «Есік көлінде еңбекшілердің мәдени демалысын қамтамасыз ету туралы» қаулысы қабылданғаннан кейін демалыс инфрақұрылымы мейлінше қарқынды дамып, Есік өзенінің шатқалымен сапалы тас жолы төселіп, халық Алматы қаласынан автобуспен бару үшін үлкен автовокзал салынып, Орталық базардан жарты сағат сайын автобустар көлге дейін қатынап тұрған.
Көл жағасына 100 орындық екі қабатты қонақүй, мейрамхана, фотосалон, монша, шаштараз сияқты құрылымдар салынып, жұмыс істеген. Келушілер үшін би алаңдары болған. Дем алушылар көл суық болғандықтан, суға түспесе де, көлдің оңтүстік жағасында кездесетін құмдауыт жерлерде күнге қыздырынып, көл бетінде катер, қайық және өзен трамвайларымен серуендеген. Қауіпсіздікті қадағалап отыратын арнайы құтқару отряды да болған.
1959 жылдан 1963 жылдың шілдесіне дейін Есік көліне саяхаттау Алматыға жолы түсе қалған Мәскеу мен шетелдік мәртебелі меймандардың сапар бағдарламаларына кірген екен.
1963 жылы 7-шілде күні болған қатты тасқын көлді бір күнде ағызып әкеткен. Апаттан кейін 10 жылдан соң 1973 жылы селден қорғайтын жаңа бөгеттер салынып, 1990 жылдардың басына қарай Есік көлін қалпына келтіру жұмыстары аяқталған. Жаңа жоба бойынша Есік өзенімен артық су ағып кететін плотина, 1963 жылы болған тасқынның көлге құйылған тұсына шлюздері бар бөгеттер салынды.
Апаттан кейін Есік көлі бұрынғы арнасына тола алмаған.
Жарты ғасыр бұрынғы инфрақұрылымның қалдықтары: көлге барар жолдағы гидтерге арналған шатыр («Әуе шатыры» деп аталған), автовокзал пен оның жанындағы бақылаушы мұнара осы күнге дейін сақталып қалған.

Этимологиясы

Бұл атаудың шығу төркіні туралы: "Көлдің суы асып жатқан гранит блок қаттары тас есіктің елесін береді. Осы себептен көлдің аты Есікті (есігі бар) атанған", -деген пікір бар. Көл суының тұнық қаракөк, қыста қатпайтынын, тағы да басқа жайларын ескеріп, халық оны "қасиетті, киелі" санаған. Бұған қарағанда Есік атауы көне түркі тіліндегі "ыстық, ыссы" сөзінің бізге дыбыстық тұлғадан өзгеріп, мүжіліп жеткен нұсқасы деп қарауға болатындай. Бұл сөз туыстас түркі тілдерінің көпшілігінде "қасиетті, киелі" деген мағынаға ие болып, түрлі тұлғада кездеседі. Мәселен, тува тілінде Ыдык-кем, ыдык - "қасиетті", кем - "өзен", яғни "қасиетті өзен". Таулы Алтайда Ыдык-көл - "қасиетті көл", Ыйык-Таг - "қасиетті тау". Біздегі Жерұйық атауының екінші сыңарындағы ұйық сөзі де "қасиетті, киелі" деген мағынаны білдіреді. Демек, Есік көлінің мағынасы "қасиетті, киелі көл" дегенге толық сай келеді. Ол атауды Қырғызстандағы Ыстықкөл атауымен байланыстырудың да реті бар сияқты.

Гидрографикасы

Апатқа дейін көлдің ұзындығы – 1850 м, ені - 500 м, тереңдігі 50-79 м болған, қазіргі ұзындығы 755 м, ең енді жері 325 м, жағалау бойының ұзындығы 2,4 км. Көлге Есік өзені оңтүстік-батысынан құйып, солтүстігіне шығады.

Сурет галереясы

• 
  Есік көлі
• 
  Көл бетіндегі серуендеу катері
• 
  Көлге көрік беріп тұрған құздар
• 
  Көл айналасындағы қырқалар
• 
  Қоршаған шатқалдар
• 
  Есік өзенінің көлге құяр тұсы
• 
  1963 жылғы тасқын құрбандарына қойылған тақта-монумент орнатылған төбе
• 
  Көлдің үстіңгі жағындағы көлік тұрағы