Құбығұл Бозайұлы Жарықбаев

Жарықбаев Құбығұл Бозайұлы - 1929 жылы Ақтөбе облысы Алға ауданы Көкбұлақ ауылында дүниеге келген. Ғалым, педагогика ғылымдарының докторы, профессор. Қазақстанның еңбек сіңірген ғылым және техника қайраткері. 1946 жылы Ақтөбе мұғалімдер институтын және 1951 жылы ҚазМУ-ды бітірген. 1951- 1958 жылдар аралығында Қызылорда педагогикалық институтында ассистент, 1958-1977 жылдар аралығында Шымкент педагогикалық институтында аға оқытушы, доцент, кафедра меңгерушісі, 1977-1987 жылдары ҚазМУ- де доцент, кафедра меңгерушісі болды. 1987 жылдан ҚазҰУ-де профессор, 1998 жылдан Этнопедагогика және этнопсихология орталығының директоры қызметтерін атқарады. Ғылыми-зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты: Қазақстандагы психологиялық және педагогикалық ой-пікірлердің даму тарихы, этнопсихология мәселелері. Ол Алаш қайраткерлерінің психологиялық және педагогикалық мұралары жөнінде бірқатар ғылыми еңбектер жазған.

Құбығұл Бозайұлы Жарықбаев
Дүниеге келгені:	1929 қазанның 29-ында туған Ақтөбе облысы Алға ауданы Көкбұлақ ауылы
Мансабы:	педагогика ғылымдарының докторы, професор

Қысқаша өмірбаяны

1946 Ақтөбе мұғалімдер институтын;
1951 ҚазМУ-ді бітірген.
1951 — 58 ж. Қызылорда педагогика институтында ассистент;
1958 — 77 ж. Шымкент пед. ин-тында аға оқытушы, доцент, кафедра меңгерушісі;
1977 — 87 ж. ҚазМУ-де (қазіргі ҚазөУ) доцент, кафедра меңгерушісі болды.
1987 жылдан ҚазөУ-де професор;
1998 жылдан Этнопедагогика және этнопсихология орталығының директоры қызметтерін атқарады.

Еңбектері

Зерттеу жұмыстарының негізгі бағыты:

Қазақстандағы психология және педагогика ой-пікірлердің даму тарихы, этнопсихология мәселелері. Оның еңбектерінде қазақ халқының сан ғасырлық психология ұғым-түсініктері жан-жақты талданған. «Психология» оқулығын жоғарғы оқу орындарына оқулық ретінде басылымға береді. (Алматы: Білім, 1994, 271бет.). Кітап, 5 бөлімнен, 17 тараудан, 78 парагрофтен тұрды.

«Психологияның жалпы сұрақтары» деген бөлімде «зат, әдіс, тапсырма, психологияның маңызы», «ми және психикика», «психологияның дамуы және пайда болуы» және т.б. Мұнда аймақтық тақырыптар, қазақ тіліндегі туындылар, этнопсихология және тарихи психологиялар жайлы айтылған.

«Тұлға және іс-әрекет» атты екінші бөлімде әртүрлі психологиялық аспектілердің ерекшелігін және іс-әрекетін қарастырады (мақсат, іс- қимыл, функциональды структура ерекшелігі және т.с.с.).

«Таным процесі» деген жалпы үшінші бөлімде философиялық және психологиялық аспект арқылы сезінуді және қабылдауды, назар және ес, ойластыру, сөйлеу және қарым-қатынас жайлы қарастырады.

Кітаптың төртінші бөлімінде (Тұлғаның эмоциональды бостандық ортасы) психологияға байланысты әртүрлі жағдайларды қарастырады. Мұнда жоғары табиғи сезіммен кең эмоционалды процестер талқыланды.

Соңғы бесінші бөлімде тұлғаның индивидуальды-психологиялық анализін қарастырады (темперамент, мінез, мүмкіндік).

Кітап психологиялық бақылауларға және әртүрлі эксперименттеріне, негізгі өмір қортындыларына бай, оның көпшілігі мектеп өмірінен және классикалық қазақ әдебиеттерінен алынды. Осылардың ішінде қазақ әдебиетшілерінің туындылары (50 атау), қазақ ойшылдарының идеялары (А.Құнанбаев, С.Торайғыров, М.Жұмабаев, Ж.Аймаутов және т.б.) әрине осылардың барлығы кітаптың сапасына үлкен әсерін тигізді.

1996ж. «Қазақстан» баспаханасында К.Б.Жарықбаевтың

«Қазақстандағы психология тарихы» атты еңбегі шықты және ол Қазақстандағы психология тарихы аймағындағы оның көп жылдық еңбегінің қортындысы болып табылады. Кітап 5 бөлімнен, 22 параграфтан тұрады.

Автор өзінің еңбегінде қазақ елінің психологиясының сонау хандық құрылғаннан бастап осы күнгіге дейінгі даму тарихын зерттейді. Сонымен қатар автор қазақ психологиясының түп тамыры сонау ғасырлардан басталатынын айта кетеді. Оның пайда болуымен қалыптасуы жергілікті салт-дәстүрлердің ықпалынан. Монографияда қазақ елінің психологиясының дамуын этнопсихологиялық ойлардан және жыраулардан байқауға болатыны айтылған. Автор, туған табиғатқа, жануарлар мен өсімдіктерге, қоршаған ортаның сұлулығына деген сүйіспеншілікті осы орта ғасыр ақын жырауларының еңбектерінен көреміз (О.Тілеуқабылұлы, М.Х.Дулати, Қ.Жалайри, Асан-Қайғы жырау, Бұқар-жырау және т.б.).

Сонымен қатар, автор «халықаралық психология», этнопсихология» деген терминдерге тереңірек тоқталып және ұғымға жаңа терминдер енгізеді. («көшпенділер психологиясы», «билер және шешендер психологиясы», «жыраулар психологиясы», «ақсақалдар психологиясы», «салт-дәстүр психологиясы» және т.б.)

Автордың айтуы бойынша 17ғ. соңымен 19ғ. басында ғана қазақ психологиясы ашық суреттеледі. Бұл кезең қазақ психологиясында екі тенденцияға бөлінеді: педагогика және психология. Бұл екі психологиялық ойлардың негізгі бағыты адамдарды жаңа білімге баулу және Қазақстан Республикасының психологиялық білімінің алғашқы қадамы болып табылады.

Монографияның екінші және үшінші бөлімі 20ғ. Қазақстанның психологиялық ғылымын зерттеуге арналған. Бұл жерде 20ғ. екінші жартысындағы Сталиндік репрессия жылдарындағы ғалымдардың психологиялық зерттеулері жайында айтылған. Автор бұларға үлкен құрметпен қарап психологиялық тұрғыда баға береді.

Қ.Б.Жарықбаевтің монографиясы Қазақстандағы психологияның және этнопсихологияның тарихы және теориясы аймағында теоретикалық зерттеулер туындысы.

Шығармалары:

Краткий библиографический указатель по психологии (1917 — 1967), А.-А., 1967;

Развитие психологической мысли в Казахстане, А.-А., 1968;

Тұрмыс және денсаулық, А., 1970;

Әдеп және жантану, А., 1996;

Қазақ психологиясының тарихы, А., 1996;

Этнопсихология, А., 1998;

Жүсіпбек Аймауытұлының психологиялық көзқарастары, А., 2000.