Жиһаз

Жиһаз (Мебель). Пайдаланылу мақсатына қарай ол қонақ бөлме, жатын бөлме, ас ішетін бөлме, жұмыс істейтін бөлме, сондай-ақ балалар бөлмесі, ас үй, ауыз үй, жуынатын бөлмеге арналып шығарылады. Жиһаздың жекелеген заттары да, жиһаз гарнитуры да, сондай-ақ бүкіл пәтерге, бір бөлмеге немесе бөлменің бір бөлігіне арналған жиһаздар да болуы мүмкін. Пәтерді жиһаздағанда жиһаз отбасы қажетін өтерліктей, бөлмеге сәйкес және оны тарылтатындай болуы керек. Жиһаздар:

• тұрақты жиналмайтын;
• тасымалдауға оңай жиналмалы-құрастырмалы;
• әмбебап-құрастырмалы және құралмалық шешімі бірнеше Жиһаз секцияларынан тұратын,
• бірінің үстіне бірін немесе қатарластырып қоюға болатын секциялық Жиһаз түрлеріне бөлінеді.

Жиһаз

Жиһаз жасауы

Үлдірікті жиһаздың негізі ағаштан немесе металдан өрнектеліп жасалған, әдетте, жіңішке тік ұстын-таяныштар. Олардың арасына жекелеген жиһаз секцияларын, сөрелерді, жәшіктерді және басқа жалғастырғыш элементтерді бекітеді, үлдірікті Жиһаз ор түрлі нұсқалардың барынша үйлесуін қамтамасыз етеді. Құрастырмалы жиһазға қабырғаға жапсарластырып, көлденең орналастырылатын шкафтар, шкаф-қалқалар, құрастырмалы үстелдер, кереуеттер және т.б. жатады. Ауыстырмалы жиһаздың құралмасы бөлшектерінің орнын ауыстыру арқылы оның мақсаты мен көлемін өзгертуге мүмкіндік береді. Жиһаздың бұл түріне кресло-кереует, диван-кереует, шкафқа немесе бірінің астына бірі ысырылып жиналатын кереуеттер, төмен түсіріп немесе жазып қоятын қақпағы бар үстел-тумба, қайырмалы қақпағы бар, ысырмалы тумбаны таяньпп ететін секретер және сервант-үстел, т.б. жатады. Жиһаздың бұл түрі пайдалануға қолайлы, өйткені бөлмедегі Жиһаз санын азайтып, бос орынды көбейтуге мүмкіндік береді. Жиһазды негізінен ағаштан және ағаш материалдардан (ағаш жоңқалы немесе талшықты тақташалардан, үйеңкіден, т.б.) жасайды. Сондай-ақ пластмассалар мен металдар да қолданылады. Қаптама жабынды ретінде табиғи және синтетикалық шыбықтарды, ламинирленген қабыршақтарды, қағаз-қатпарлы пластиктерді және т.б. пайдаланады. Жұмсақ Жиһаз үшін созылмалы таспа: кеуек материал, пенополиуретан, табиғи не синтетикалық маталар, жасанды былғары және т.б. қолданылады.

Абдыра

Абдыра — үй жиһазы, сандықтың үлкен түрі. Тақтайдан жасап, алдыңғы бетін. Өрнектеп, сырлайды. Орталық Азия халықтары кеңінен қолданады. Аталуы — көне түркі қаңылтырмен қаптайды. Қақпағы және қиюласқан жіктері қаңылтыр қиықтарымен торланады тіліндегі "абыд" (жасыру) деген сөзден шыққан. Оның көлемі әр түрлі болады. Абдыраны мықты әрі жеңіл ағаштың тегістеп жонылған тақтайынан қиюластырып жасайды. Абдыра бір түсті сырмен боялып, кейбірінің алдыңғы беті сәнді болу үшін түрлі өрнектермен әшекейленген жұқа қаңылтырмен қапталады. Қозғауға ыңғайлы болу үшін абдырадың екі бүйіріне қос-қос тан төрт тұтқа орнатылып, қақпағына құлып салынады.

Адалбақан

Адалбақан — киім және т.б. үй мүліктерін ілуге арналған жабдық. Адалбақан көбінесе бұтағы көп балапан қайың мен шыршадан (самырсыннан) жасалады. Жас ағашты кесіп алып қабығын аршығаннан кейін, оның бұтақтарын түп жағынан бір сүйемдей қалдырып, ұшын кесіп тастайды, бұтақ түбірлерін бақанның жоғарғы ұшының бағытымен майыстырып иеді де, ұштарын қайыспен не мықты жіппен бақанның діңіне таңып, көлеңкеде кептіреді. Иілген бұтақтар жазылып кетпейтіндей болып әбден кеуіп қалыптасқан кезде таңғышты шешіп алып, оның ұштарын үшкірлеп жонып ілгек жасайды. Кейде адалбақанды бұтақсыз ағашқа басқа ағаштың бұтағын не болмаса бөкеннің мүйізін бекіту арқылы да жасайды. Адалбақан сәнді болу үшін шеберлер оның сыртын әр түрлі бояулармен өрнектеп сырлайды, бүршік бас алтын, күміс шегелермен нақыштайды.

Ағаш төсек

Ағаш төсек — жатып тынығуға арналған жайлы жиһаз. Ел арасында "төсек ағаш", " төсағаш", "кереует", ал кейбір көркемдік ерекшеліктеріне қарай "сырлытөсек", "күмістелген төсек", "сүйектелген төсек", "оюлы төсек" деп аталады. Бетіне салынған ою-өрнек әр түрлі болғанымен, бәрінің сыртқы пішіні ұқсас. Қайқылау келген екі басы жатуға ыңғайлы жалпақ арқалығымен бірге бөлек дайындалып, төрт аяғы сүйек, күміс, әр түрлі тастар, көксауыр былғары, қызғылт, күрең, сары, жасыл, қоңыр бояулармен өте әсем көркемделетін екі бетімен тұтасады. Қақ ағаштың түзу тақтайларынан құрастырылады. Ағаш төсек пішіні ұсталардың шеберлігіне, көркемдік талғамына, қолданылатын құрама материалдарына қарай, әрі Қазақстан аймақтарындағы ағаш шабу өнерінің жергілікті дәстүрлеріне сай түрліше жасалуы мүмкін. Ағаш төсек кейде cәндеп көрпе-төсек те жиналады.

Алаша

Алаша — әртүрлі түске боялған мақта, жүн жіптерінен өрмекпен тоқылатын төсеніш мүлік. Екі әдіспен тоқылады.

• Бірі — түрлі-түсті жіптерді жарыстыра жолақтап тоқу.
• Екіншісі — әр түсті бой жіптерді санап отырып, теріп тоқу арқылы көп мәнерлі өрнектер түсіру.

Алғашқысын қақпа Алаша деп, соңғысын терме Алаша деп, кейде кілем Алаша деп те атайды. Алашадан төсеніш, тұс кілем, қоржындар жасайды. Алаша — қазақ тұрмысында ең жиі қолданылатын мүлік.

Асадал

Асадал – тамақ, ыдыс-аяқ сақтайтын үй жиһазы. Кебеженің сирақты түрі. Үстіңгі бөлігі қақпақталып, бетіне түрлі нақыштар салынады, сүйекпен, қаңылтырмен, әр түрлі тастармен безендіріледі.

Бөстек

Бөстек – құлын, бөкен, елік, ешкінің иленген терісінен жасалатын жұмсақ төсеніш, көне түркі тіліндегі “посты” (тері) сөзінен шыққан. Бөстекті құлын, бөкен, елік, ешкі терісінен іш жағына қара бидайдың ұны мен кебегіне айран қосып жасаған ерітінді жағып, бірнеше күн жылы жерде ұстайды. Содан кейін сіңген теріні кергілеп, уқалап жұмсартады да, қатты сүйекпен не қайрақ таспен сүргілеп барқыт, шұға сияқты матамен көмкере астарлап пайдаланады, көбіне иленген қалпында да төсене береді. Бөстекті төрге не қарттар отыратын орынға төсейді.

Дастарқан

Дастарқан — ас қоюға арналған мата төсеніш. Дастарқанды кейде "Асжаулық" деп те атайды. Дастарқан сол үшін көбінесе ашық түсті не гүлді маталардан көлемі әр түрлі етіп тігіледі. Дастарқанның жиегін қайырып сыриды, сәнді болуы үшін шашақ тағады. Қазіргі кезде көбіне клеенкадан жасалған дастарқан пайдаланылады.

Дорба

Дорба — құрғақ тамақ немесе әр түрлі ұсақ-түйек заттар салуға арналған кішігірім қапшық. Дорбаны матадан не жүн жіптен тоқып жасайды. Матадан тігілген дорбаның аузы бүгіліп, бау өткізіледі. Ішіндегі зат төгіліп қалмауы, сырттан шаң-тозаң енбеуі үшін дорбаның аузын бүріп, бауымен байлап қояды. Дорба жолға шыққанда алып жүруге де, үйде іліп қоюға да қолайлы.

Жүкаяқ

Жүкаяқ – дәстүрлі қазақ қоғамында қолданылған, сандықтың астына қойылатын жиһаз. Ағаштан жасалады, төрт аяғы болады. Жүқаяқтың беті металмен қапталып, әр түрлі өрнектермен әшекейленген.

Киіз

Қазақ киіз үйде

Киіз, кигіз – қойдың күзем жүнінен басылған, үй тұрмысында пайдаланылатын бұйым. Көшпелі халық өмірінде киіздің алатын орны ерекше. Киіз қазақ жеріндегі көшпелі тайпаларда б. з. б. 1-мыңжылдықта белгілі болған.

Ноин-улин мен Пазырық қорғандарынан табылған заттардың ішінде киізден басылған бұйымдар да бар. Бұл киіз басу өндірісі ерте дамығанын көрсетеді. Киізден сырт киім, байпақ (аяқ киім) тіккен, оны тек үйді жабу үшін ғана пайдаланып қоймай, киіз үйдің ішкі жасау-жиһаздарын, өзге де тұрмыс-тіршілікке қажет заттарды тігуге де қолданған. Халық шеберлері қазіргі кездің өзінде киізден қоржындар мен дорбалар жасайды.

Ақшаңқан киіз ақ қойдың жүнінен басылады. Дайын киізден туырлық, үзік, түндік, текемет, сырмақ жасалады. Басылатын жүннің мөлшерін, жарамдылығын айыра алатын, шабақтау мен тартуға шебер адамды киізші дейді. Киіз қазір фабрикаларда арнаулы станокпен басылады.

Киіз - жүн және түкті тері қалдықттарын илеу арқылы немесе минералды мақтаға тұтқыр материал қосып, жылумен өңдеп, қалыптау тәсілімен жасалған аралық төсем, тығыздау арқылы дыбыс пен жылуды оқшаулау үшін пайдаланылатын зат.

Тағы қараңыз

• Өскемен Жиһаз Комбинаты
• Сандық
• Жүкаяқ
• Ағаш төсек

Сыртқы сілтемелер

• Malimetter.kz Жиһаз реферат (қазақша)
• Жиһаз компаниялары Мұрағатталған 5 шілденің 2011 жылы.
• Қазақстан Жиһаз компаниялары Мұрағатталған 21 мамырдың 2011 жылы.